-

Alcohol & Kanker

HIER is de directe link naar onze speciale site www.alcoholenborstkanker.nl

31 Januari 2018 is het Nederlands Instituut voor Alcoholbeleid STAP gestart met een voorlichtingscampagne over alcoholgebruik en borstkanker. Dit in navolging van vergelijkbare campagnes in Engeland en Denemarken. Daartoe is toen een speciale website ontwikkeld (www.alcoholenborstkanker.nl) waarop ook de links te vinden zijn naar die buitenlandse campagnes. Op deze speciale website wordt uitgelegd waarom alcoholgebruik kan leiden tot borstkanker en waar vrouwen terecht kunnen die hun alcoholgebruik willen minderen of stoppen. Op de site zijn ook cijfers en de antwoorden op veel gestelde vragen te vinden.

-

Op deze themapagina vindt u informatie over de relatie tussen alcohol en kanker.
U vindt antwoord op vragen over:
- I Soorten kanker
- II Mechanismen
- III Feiten en cijfers
- IV Aanbevelingen
- V Overige vragen
- VI Test

Verder staan op deze themapagina enkele interessante links, onder meer naar de factsheets van STAP over alcohol en kanker en een overzicht van recent nieuws over dit thema.

Wist u dat?

• Alcohol in 1988 officieel geclassificeerd is als “carcinogeen (kankerverwekkend) voor mensen” door het Internationaal Agentschap voor Onderzoek naar Kanker (IARC) van de Wereldgezondheidsorganisatie?
  
• Alcohol op zeven (naar de nieuwste inzichten waarschijnlijk zelfs acht) verschillende plaatsen in het lichaam het risico op kanker verhoogt – en dat het voor die kankers niet uitmaakt welke soort alcohol je drinkt?
  
• Er studies zijn die daarnaast een verband leggen tussen het gebruik van (bepaalde?) alcoholhoudende dranken en kanker aan de alvleesklier, de longen, de huid en de prostaat?
  
• Alcohol met name kankerverwekkend is vanwege het afbraakproduct aceetaldehyde dat het erfelijk materiaal (DNA) beschadigt?
  
• Alcohol bij mensen met een bepaalde genetische variant (ADH1C*1 en/of ALDH2*2) anders wordt afgebroken waardoor er verhoogde niveaus van het giftige - eveneens carcinogene - aceetaldehyde ontstaan?
  
• Volgens een studie in The Lancet Oncology alcohol in 2020 verantwoordelijk was voor 4,1% van alle nieuwe kankergevallen in de wereld?
  
• Alcohol volgens de Global Burden of Disease Study - na tabak - de belangrijkste vermijdbare risicofactor is voor het krijgen van kanker?
  
• Alcohol in de EU verantwoordelijk is voor ongeveer 1 op de 10 gevallen van kanker bij mannen en 1 op de 33 gevallen van kanker bij vrouwen?
  
• Volgens de hiervoor genoemde studie in The Lancet Oncology 4.200 kankergevallen in Nederland toe te schrijven zijn aan alcoholgebruik?
  
• En volgens de Global Burden of Disease Study alcohol in 2019 mede verantwoordelijk was voor ongeveer 3.500 sterfgevallen van kanker in Nederland?
  
• Dat elk gebruik van alcohol het risico verhoogt op kanker in de mond, keelholte, strottenhoofd, slokdarm en borst, 3 glazen of meer per dag het risico op darmkanker en 4,5 glazen of meer per dag het risico op kanker van de maag en lever?
  
• Met ieder glas alcohol dat wordt gedronken het risico op kanker hoger wordt, met andere woorden, dat er geen veilige ondergrens is aan het gebruik?
  
• Alcohol in combinatie met roken het risico op diverse soorten kanker (bijvoorbeeld aan mond, keel, strottenhoofd, slokdarm en lever) verder verhoogt?
  
• Alcohol geen onderdeel uitmaakt van een gezonde leefstijl, zoals bijvoorbeeld groenten en fruit dat wel doen?
  
• Stoppen met drinken uw risico op kanker weer verlaagt?
  
• Eénderde van alle gevallen van kanker in de Westerse wereld kan worden voorkómen door een gezonde leefstijl (o.a. niet roken, niet drinken, gezond gewicht, gezonde voeding)?

I. Soorten kanker

Wat is kanker?

Kanker wil zeggen “ongecontroleerde deling van cellen”. Celdeling is een normaal proces in het lichaam. Celdelingen gebeuren non-stop om oude cellen te vervangen en om te kunnen groeien. Echter, door toeval of schadelijke invloeden (zoals alcohol of roken) kan het zijn dat er foutjes optreden in de celdeling die niet meer goed gerepareerd worden. De cel blijft zich dan delen en stopt niet meer: er ontstaat een tumor.

Kanker ontstaat niet van de ene op de andere dag. Het ontwikkelt zich over geruime perioden van tijd, vaak zo’n 10-20 jaar.

Onderzoek wijst uit dat een gezonde leefstijl zoals niet roken en drinken, gezonde voeding, voldoende beweging en een gezond gewicht het aantal gevallen van kanker in de Westerse landen met ongeveer een derde omlaag kan brengen.

Tot welke soort kanker kan alcoholgebruik leiden?

Alcohol veroorzaakt kanker van de:
• Mond
• Keelholte
• Strottenhoofd
• Slokdarm
• Dikke darm/endeldarm
• Lever
• Borst
en volgens het gerenommeerde onderzoeksinstituut World Cancer Research Fund veroorzaakt alcohol waarschijnlijk ook kanker van de
• Maag

Bovendien zijn er diverse studies die een verband leggen tussen het gebruik van (bepaalde?) alcoholhoudende dranken en kanker aan de
• Alvleesklier
• Longen
• Huid
• Prostaat

Meer informatie over vormen van kanker die veroorzaakt worden door alcoholgebruik:

UADT (Upper Aero-Digestive Tract): Elk alcoholgebruik verhoogt het risico op mond-, keel-, strottenhoofd- en slokdarmkanker. Alcohol brengt hier schade aan, omdat het bij inname langs dit weefsel komt. In Nederland stierven in 2019 naar schatting circa 1.230 mensen aan mede door alcoholgebruik veroorzaakte lippen- en mond-, keel-, strottenhoofd- en slokdarmkanker. Kijken we alleen naar slokdarmkanker dan blijkt - volgens TNO - alcohol verantwoordelijk voor bijna de helft (44,7%) van alle gevallen van die ziekte.

Darmen: Nadat de alcohol via de mond is ingenomen, komt het via de maag in de darmen. Een deel van het totale aantal gevallen van darmkanker (dikke darm en endeldarm) wordt veroorzaakt door het gebruik van alcohol. Het risico op darmkanker wordt met name groter als men 3 standaardglazen alcohol of meer per dag drinkt. Naar schatting stierven in 2019 in Nederland ongeveer 1.140 mensen aan darmkanker (mede) veroorzaakt door alcoholgebruik.

Lever: Ook het risico op leverkanker wordt in sterke mate beïnvloed door het gebruik van alcohol. Het World Cancer Research Fund meldde recent dat consumptie van 45 gram alcohol per dag (in Nederland zo'n 4,5 standaardglazen alcoholhoudende drank) kan leiden tot leverkanker.
In de lever wordt ongeveer 90% van de gedronken alcohol afgebroken. Langdurig gebruik van alcohol kan leiden tot het ontstaan van levercirrose, dat is een onomkeerbaar proces waarbij de levercellen worden omgezet naar littekenweefsel. Tussen de 3 en 10% van de mensen die levercirrose heeft gehad krijgt op latere leeftijd leverkanker. Geschat wordt dat in Nederland in 2019 bijna 380 mensen stierven aan leverkanker mede veroorzaakt door het gebruik van alcohol.

Borst: Ook het ontstaan van borstkanker wordt beïnvloed door het gebruik van alcohol. Het risico op borstkanker is bij elk alcoholgebruik verhoogd. Het belangrijkste mechanisme dat hieraan ten grondslag ligt is de hormonale oorsprong van borstkanker. Door alcoholgebruik stijgt de oestrogeenspiegel, wat het risico op borstkanker verhoogt.
Volgens de WHO zijn jaarlijks ruim 1.000 nieuwe gevallen van borstkanker in Nederland toe te schrijven aan het gebruik van alcohol. In 2019 zouden (volgens de Global Burden of Disease Study) ruim 600 sterfgevallen van borstkanker mede veroorzaakt zijn door alcoholgebruik.

Maag: Een heel recente toevoeging aan de lijst met kankers door alcohol is maagkanker. Uit een zogenaamd CUP-rapport van het World Cancer Research Fund is gebleken dat het gebruik van meer dan 45 gram alcohol per dag (4,5 Nederlandse standaardglazen) waarschijnlijk de kans op het krijgen van maagkanker significant verhoogt. Dit verband kwam het sterkste naar voren bij mannen, rokers en ex-rokers. Mogelijk lopen drinkers van gedistilleerde dranken ook meer risico.
Elk jaar krijgen ongeveer 1.100 mensen in Nederland de diagnose maagkanker. Omdat de ziekte vaak pas in een laat stadium wordt ontdekt is 5 jaar na de diagnose nog maar 20% van de patiënten in leven.

Meer informatie over vormen van kanker die volgens sommige onderzoekers daarnaast in verband gebracht kunnen worden met alcoholgebruik:

Alvleesklier: Er zijn al langer aanwijzingen dat alcohol alvleesklierkanker kan veroorzaken (IARC classificatie (2009). Een in 2016 gepubliceerde literatuurstudie laat zien dat gebruik vanaf 2,5 glas drank per dag lijkt samen te hangen met een hoger risico op alvleesklierkanker bij mannen. Er is al een stijging van het risico zichtbaar (zij het niet significant) vanaf 1,5 glas per dag.
Het is niet precies bekend bij hoeveel van de 2.900 Nederlanders die per jaar de diagnose alvleesklierkanker te horen krijgen, alcohol een rol heeft gespeeld.
Al langer was bekend dat een chronische ontsteking van de alvleesklier (pancreatitis) vaak vooraf gaat aan alvleesklierkanker. Chronische pancreatitis komt ongeveer 1.000 keer per jaar voor. Overmatig alcoholgebruik is een belangrijke oorzaak van alvleesklierontsteking.

Longen: Recent zijn enkele studies verschenen waarin een verband wordt gelegd tussen longkanker en een hoge inname van bepaalde (maar niet alle) soorten alcoholhoudende drank. Dat zou betekenen dat niet alleen de alcohol in die dranken kanker kan veroorzaken, maar dat ook andere stoffen in die dranken kankerverwekkend zijn en wel voor de longen. Er zijn ook aanwijzingen dat de combinatie van binge drinken en roken het risico op longkanker verhoogt. Nader onderzoek is wenselijk.

Huid: Een Amerikaanse studie vond een relatie tussen het consumeren van alcohol en het risico op plaveiselcelcarcinoom van de huid. Er lijkt sprake van een dosis-responsrelatie: hoe meer alcohol, hoe groter het risico. Het risico lag bij vrouwen hoger dan bij mannen, bij wie de toename van het aantal plaveiselcelcarcinomen pas significant werd bij drinkers die meer dan 2 glazen alcohol per dag consumeren. In de British Journal of Dermatology verscheen een studie waarin gesteld werd dat de kans op huidkanker groter is als alcohol gedronken wordt in de zon.
Een andere studie vond een relatie tussen alcoholgebruik en melanoom, vooral bij blanke mannen en vrouwen. Verrassenderwijs was het risico het hoogst op melanomen op lichaamsdelen die minder aan de zon zijn blootgesteld. De onderzoekers ontdekten dat elk glas alcohol per dag leidt tot een 14% hoger risico op melanoom. En elk glas witte wijn per dag verhoogt dat risico met een extra 13%.

Prostaat: In 2022 heeft de Amerikaanse onderzoeker Amanda Macke – samen met Armen Petrosyan en met steun van de National Institutes of Health – een uitgebreide literatuurstudie gedaan naar het bewijs zowel voor als tegen de rol van alcohol bij de ontwikkeling van prostaatkanker. De resultaten zijn verschenen in het tijdschrift Biomolecules. De algemene conclusie is dat langdurige hoge alcoholconsumptie, vooral binge drinken, geassocieerd kan worden met een verhoogd risico op prostaatkanker. Dit effect is niet beperkt tot een bepaald type drank. Er is dus geen beschermend effect van rode wijn, zoals eerder wel werd gesteld.
Belangrijk is om op te merken dat het World Cancer Research Fund en het International Agency for Research on Cancer stellen dat er (op dit moment) onvoldoende bewijs is om te zeggen dat er sprake is van causaliteit (oorzakelijk verband).

Verschil tussen mannen en vrouwen
Volgens een in 2021 door WHO Europa uitgegeven factsheet krijgen mannen als gevolg van alcoholgebruik vooral darmkanker, vrouwen krijgen vooral borstkanker.

Wat voor soort onderzoek is er gedaan naar alcohol en kanker?

Al midden jaren ’50 werd er een significante relatie gevonden tussen alcohol consumptie en kanker aan mond, keel, strottenhoofd en slokdarm. In de jaren ‘70 werd duidelijk dat een combinatie van alcohol en roken het risico op kankers in dit gebied nog verder verhoogde.

1988: IARC Monograph Vol. 44
In 1988 bracht het IARC (International Agency for Research on Cancer) van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) een eerste lijvig rapport uit van ruim 400 pagina’s over de relatie tussen alcohol en kanker bij mensen (zie IARC Monograph Volume 44).
Hierin werd geconcludeerd dat:
• Er “voldoende bewijs was voor de kankerverwekkendheid van alcoholhoudende dranken in mensen”. Alcohol werd ingedeeld in Groep 1 “kankerverwekkend voor mensen”, de hoogste classificatie binnen het IARC waarin ruim 100 andere stoffen vallen waaronder asbest, cadmium en tabak.
• De conclusie luidde verder dat het “vóórkomen van kwaadaardige tumoren aan mond, keel, strottenhoofd, slokdarm en lever causaal gerelateerd was aan de consumptie van alcoholhoudende dranken”.
• Bewijs voor de kankerverwekkendheid van alcohol in dieren werd beoordeeld als “ontoereikend”. Dit kwam met name door design kwesties zoals kleine aantallen dieren die onderzocht waren, ontoereikende onderzoeksdesigns, een korte blootstelling aan ethanol en het gebruik van lage doseringen.

2007/2010: IARC Monograph Vol. 96
De honderden epidemiologische studies die volgden in de jaren erna leidden in 2007 tot een nieuwe IARC evaluatie die gepubliceerd werd in de Lancet Oncology. Pdf hier opvraagbaar.
De grootste aanvulling was dat er nu ook:
• “Voldoende bewijs” werd gevonden voor een kankerverwekkend effect van alcohol op dikke darm en endeldarm kanker en borstkanker bij vrouwen.
• Ook was er inmiddels “voldoende bewijs” voor de kankerverwekkendheid van alcohol en aceetaldehyde bij proefdieren.
Het bijna 1.500 pagina’s tellende totaalrapport kwam uit in 2010 onder IARC Monograph Volume 96.

2009/2012: IARC Monograph Vol. 100E
In 2009 werden opnieuw door het IARC enkele aanvullingen gepubliceerd in de Lancet Oncology over de relatie tussen alcohol en kanker. Pdf hier opvraagbaar. De belangrijkste bevindingen hierin:
• Er is beperkt bewijs dat alcoholconsumptie kanker aan de alvleesklier (pancreas) kan veroorzaken. [NB: De werkgroep van WCRF/AICR concludeert in het kader van het Continuous Update Project over Alvleesklierkanker (2012) dat er “beperkt bewijs is gevonden voor een non-lineaire associatie tussen alcohol en alvleesklierkanker, duidend op een verhoogd risico voor degenen die meer dan drie glazen alcohol per dag drinken”].
• Er is voldoende bewijs in mensen voor de kankerverwekkendheid van aceetaldehyde (het voornaamste afbraakproduct van alcohol).
• Alcoholconsumptie is kankerverwekkend voor mensen (Groep 1).
• Ethanol in alcoholhoudende dranken is kankerverwekkend voor mensen (Groep 1).
• Aceetaldehyde geassocieerd met de consumptie van alcoholhoudende dranken is kankerverwekkend voor mensen (Groep 1).
Zie hier het volledige IARC Monograph Vol. 100E uit 2012 (p.472 voor Evaluatie).

2002/2007: Grootschalig onderzoek naar Voeding, Leefstijl en Kankerpreventie
Naast het grootschalige onderzoek van het IARC naar de kankerverwekkendheid van alcohol heeft een internationaal team van wetenschappers van het Wereld Kanker Onderzoek Fonds (World Cancer Research Fund - WCRF) en het American Institute for Cancer Research (AICR) hier uitspraken over gedaan op basis van een grondige analyse (Systematische Literatuur Reviews en Meta-analyses). Gedurende een periode van 5 jaar hebben zij al het onderzoek naar de relatie tussen voeding, leefstijl en de preventie van kanker geanalyseerd. Alcohol maakte hiervan deel uit.
Dit resulteerde in 2007 in het toonaangevende Expert Report “Food, Nutrition, Physical Activity and the Prevention of Cancer: a Global Perspective” (oftewel: “Voeding, Voedingspatroon, Lichaamsbeweging en de Preventie van Kanker: een Wereldwijd Perspectief”). Het was destijds het grootste onderzoek naar voeding, leefstijl en kanker dat ooit was verricht. In totaal beslaat de analyse naar Alcohol en Kanker in dit rapport(zie Hoofdstuk 4.8 p. 157-171) ongeveer 500 epidemiologische studies (waaronder grotendeels case-control studies, gevolgd door cohort studies en ecologische studies). Het betreft:
N = 103 studies naar Mond-, Keel- en Strottenhoofdkanker
N = 79 studies naar Slokdarmkanker
N = 86 studies naar Darmkanker (dikke darm/endeldarm)
N = 84 studies naar Leverkanker
N = 126 studies naar Borstkanker
N = 29 studies naar Nierkanker (waarvoor geen verhoogd risico werd gevonden)

2016-2017: WCRF/AICR “Continous Update Project” (CUP)
Een bijkomende kracht van het grootschalige onderzoek van WCRF/AICR is het “Continuous Update Project (CUP)”. In de CUP worden per kankersoort (zoals bijvoorbeeld borstkanker) alle nieuwe onderzoeken op dit gebied naar voeding en leefstijl toegevoegd aan de reeds bestaande databank. Hierdoor kunnen er steeds uitspraken worden gedaan op basis van de gehele evidence-base tot nu toe en niet slechts op basis van een enkele nieuwe studie. Het grootschalige WCRF/AICR onderzoek wordt dan ook terecht beschreven als de “nieuwe standaard voor kankerpreventie”.
Enkele voorbeelden van rapporten in het kader van het WCRF/AICR Continuous Update Projecten (CUPs) zijn: Maagkanker CUP 2016, Borstkanker CUP 2017, Dikke darmkanker CUP 2017.

2018: Diet, Nutrition, Physical Activity and Cancer: a Global Perspective report.
Dit zogenaamde Third Expert Report werd in 2018 opgesteld door World Cancer Research Fund International namens AICR, WCRF en WKOF in het kader van het Continuous Update Project. Meer informatie over dit rapport vindt u hier.
Het deelrapport over alcohol (zie pdf onderaan deze paragraaf) stelt dat er sterk bewijs is dat alcoholhoudende dranken:
• Het risico verhoogt op kanker aan de mond, keelholte, strottenhoofd, slokdarm en borst (post- en premenopauzaal).
• Ongeveer 30 gram alcohol per dag of meer het risico verhoogt op darmkanker.
• Ongeveer 45 gram per dag of meer het risico verhoogt op maag- en leverkanker.
• Tot 30 gram alcohol per dag het risico verlaagt op nierkanker.

2020: World Cancer Report
In dit rapport van het International Agency for Research on Cancer wordt onder meer gemeld dat het onderzoek naar de relatie tussen alcohol en kanker aan de prostaat en kanker aan de galblaas (nog?) geen consistent beeld geeft. Ook wordt ingegaan op het feit dat sommige drinkers met een bepaald gen, voornamelijk woonachtig in Azië, een hoger risico hebben op bepaalde alcoholgerelateerde kankers.

Alcoholic drinks and the risk of cancer (2,66 MB)

-

II. Mechanismen

Via welke mechanismen is alcohol kankerverwekkend?

Er zijn verschillende mechanismen die ertoe leiden dat alcohol kankerverwekkend is. De belangrijkste mechanismen worden hieronder toegelicht:

1. DNA mutaties: Het eerste mechanisme dat een rol speelt bij het ontstaan van kanker veroorzaakt door alcohol, is het ontstaan van DNA mutaties . Wanneer alcohol in het lichaam wordt afgebroken, ontstaat het afbraakproduct aceetaldehyde. Dit is een giftige en kankerverwekkende stof die DNA veranderingen teweeg kan brengen die tot kanker kunnen leiden. Aceetaldehyde kan zich binden aan het DNA, waardoor het risico op afwijkende celdelingen toeneemt.

2. Foliumzuurmetabolisme: Een tweede gevolg van alcoholgebruik dat het risico op kanker vergroot heeft temaken met het foliumzuurmetabolisme. Foliumzuur (Vitamine B11) zorgt er normaalgesproken voor dat aantastingen in het DNA worden gerepareerd. Het drinken van alcohol zorgt ervoor dat de opname van foliumzuur in het lichaam wordt beperkt. Dus, als iemand alcohol drinkt en te weinig foliumzuur inneemt (bijv. uit groene groenten), is het mogelijk dat beschadigd DNA niet goed gerepareerd wordt met als gevolg een verhoogde kans op diverse soorten kanker zoals darmkanker en borstkanker.

3. Hormoonhuishouding: Een derde mechanisme dat ten grondslag ligt aan het ontstaan van kanker is de hormoonhuishouding. Dit mechanisme is specifiek van invloed op het ontstaan van borstkanker. Wanneer er alcohol gedronken wordt, versnelt de aanmaak van oestrogeen in het lichaam. Hoe meer het lichaam gedurende het hele leven wordt blootgesteld aan oestrogeen, hoe groter het risico op borstkanker wordt. Zo dragen ook een vroege leeftijd van eerste menstruatie, gebruik van de pil, late intrede van de menopauze, gebruik van hormoontherapie en overgewicht (na de menopauze) bij aan een verhoogd risico op borstkanker, aangezien deze factoren de blootstelling aan oestrogeen beïnvloeden. Het op jonge leeftijd krijgen van kinderen en het geven van borstvoeding werken juist beschermend.

4. Weefselschade: Alcohol veroorzaakt ook schade/irritatie aan het epitheelweefsel van bijvoorbeeld speekselklieren, lever en darmwand. Epitheelweefsel – oftewel oppervlakteweefsel - bedekt de structuren van het lichaam aan zowel de binnen als de buitenzijde en vormt de klieren. Alcohol werkt ook als solvent (oplosmiddel) voor andere giftige stoffen - zoals uit tabak – waardoor deze gemakkelijker worden opgenomen door het lichaam en tot schade leiden.

5. Oxidatieve stress: Oxidatieve stress is een toestand van de stofwisseling waarbij er een bovengemiddeld aantal ‘reactieve zuurstofverbindingen’ wordt gevormd. Reactieve zuurstofverbindingen beschadigen alle delen van de cel, inclusief eiwitten, vetten en het DNA. Oxidatieve stress ontstaat in de cellen bij o.a. alcoholgebruik, roken, obesitas en langdurige blootstelling aan de zon. Het proces is mede verantwoordelijk voor veroudering. Cellen kunnen zich beschermen tegen oxidatieve stress door middel van ‘anti-oxidanten’ en reparaties van het DNA.

-

Is er een veilige grens voor alcoholconsumptie?

Uit honderden epidemiologische studies is gebleken dat er géén veilige ondergrens is qua alcoholconsumptie in relatie tot kanker. Het risico op kanker wordt met ieder glas alcohol verhoogd. Dit noemt men de dosis-respons relatie. Voor de meeste kankers maakt het daarbij weinig uit of je bier, wijn, mixdrank of gedistilleerde drank drinkt, het zijn de alcohol/ethanol en het belangrijkste afbraakproduct aceetaldehyde, die het risico op kanker verhogen.

Elk gebruik van alcohol verhoogt het risico op kanker in de mond, keelholte, strottenhoofd, slokdarm en borst, 3 glazen of meer per dag het risico op darmkanker en 4,5 glazen of meer per dag het risico op kanker van de lever en waarschijnlijk de maag. Verder wordt alcoholgebruik in verband gebracht met kanker aan de alvleesklier, huid en longen.

Zelfs matig alcohol gebruiken betekent dus een verhoogd risico op kanker. Ieder jaar krijgen naar schatting enkele honderden mensen in Nederland kanker door het drinken van alcohol terwijl ze 'matig' drinken. Een in 2019 verschenen studie heeft het risico van matig drinken getracht uit te drukken in "sigarettenequivalenten". Daaruit bleek dat het drinken van één fles wijn per week – wat het kankerrisico betreft - ongeveer gelijk staat aan het roken van vijf sigaretten per week voor mannen en tien voor vrouwen. Dat vrouwen slechter scoren komt voornamelijk door het verhoogde risico op borstkanker door alcoholconsumptie.

Vanuit het perspectief van kankerpreventie luidt de veiligste boodschap dan ook: drink geen alcohol.

Zie voor meer informatie over de dosis-respons relatie v.w.b. alcohol en kanker het in 2016 verschenen artikel van J. Connor: Alcohol consumption as a cause of cancer. Addiction 111: doi: 10.1111/add.13477

De studie naar kankerrisico a.g.v. één fles wijn, uitgedrukt in sigarettenequivalenten, is via onderstaande link te downloaden.

Hydes - A comparison of gender-linked population cancer risk between alcohol and tobacco (1,09 MB)

-

III. Feiten en cijfers

Hoe vaak komt kanker door alcohol voor?

Europa is het zwaarst drinkende continent ter wereld. Met 9,5 liter pure alcohol per persoon (15+) per jaar (dat is ruim twee glazen alcohol per dag) wordt in de EU anderhalf keer zo veel alcohol gedronken als wereldwijd het geval is (6,2 liter pure alcohol per capita 15+/jaar). In Nederland wordt jaarlijks 8,1 liter pure alcohol per capita (15+) geconsumeerd (zie themapagina Feiten en cijfers).

Aangezien Europa het zwaarst drinkende continent is, ligt ook het aantal gevallen van alcoholgeïnduceerde kanker bij ons hoger dan elders in de wereld.

* TNO heeft berekend hoeveel nieuwe kankergevallen er in 2010 werden veroorzaakt als gevolg van alcoholgebruik. Zij kwamen voor dat jaar op 2.900 gevallen. (zie kwf.nl). Het Wereld Kanker Onderzoek Fonds stelt dat dat aantal wel eens hoger zou kunnen zijn. Zij noemen een aantal van 5.000. Het meest recente cijfer is te vinden in een supplement bij een studie van Rumgay en collega's, verschenen in The Lancet Oncology. Zij komen op 4.200 nieuwe alcoholgerelateerde kankergevallen in Nederland in 2020.

* 1 op de 10 gevallen van kanker bij Europese mannen en 1 op de 33 bij vrouwen worden veroorzaakt door alcohol (10% resp. 3% - EPIC studie - Schutze et al., 2011, BMJ).

* In Nederland stierven volgens het eerder genoemde onderzoek van TNO in 2010 a.g.v. alcoholgebruik naar schatting netto een kleine 1.000 mensen. Volgens de Global Burden of Disease Study ligt dat aantal beduidend hoger: zij becijferden dat in 2019 in Nederland zo'n 3.500 mensen stierven aan kanker, waarbij alcohol een factor is.

* Wereldwijd sterven er jaarlijks zo'n 2,5 miljoen mensen als gevolg van alcoholgebruik, waarvan 12,6% aan kanker (mede)veroorzaakt door alcohol.

Bronnen:
- WHO, Global Status Report on Alcohol and Health, 2014.
- Connor, J. (2016) Alcohol consumption as a cause of cancer. Addiction 111, 2016. https://onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1111/add.13477
- Rehm, J. a.o. (2019) Does alcohol use affect cancer risk? Current Nutrition Reports, 2019. https://doi.org/10.1007/s13668-019-0267-0
- GBD 2019 Risk Factors Collaborators. Global burden of 87 risk factors in 204 countries and territories, 1990–2019: a systematic analysis for the Global Burden of Disease Study 2019. The Lancet 396 (2020), 1223–1249. Supplementary appendix 2b (Part 2 of 2).
- Rumgay, H. a.o. Global burden of cancer in 2020 attributable to alcohol consumption: a population-based study. The Lancet Oncology, (2021) July 13. Supplementary appendix https://doi.org/10.1016/S1470-2045(21)00279-5

Verlaagt stoppen met drinken mijn risico op kanker?

Jazeker! Als u stopt met drinken en dit langere tijd volhoudt verlaagt u uw risico op kanker. Als helemaal stoppen lastig is kunt u ook proberen te minderen met drinken, minder is altijd beter.

In het WCRF/AICR Beleidsrapport “Policy and Action for Cancer Prevention” uit 2009 staan voor vier verschillende landen zogenaamde “preventability estimates” genoemd (zie Tabel). Dat wil zeggen, percentages van een bepaald type kanker dat voorkómen kan worden door een veranderde leefstijl.

Bijvoorbeeld, als men in het Verenigd Koninkrijk volledig zou stoppen met drinken zou er volgens deze berekeningen 41% minder mond-, keel- en strottenhoofdkanker voorkomen, 51% minder slokdarmkanker, 17% minder gevallen van leverkanker, 7% minder darmkanker en 22% minder borstkanker. Dit geeft aan hoeveel invloed een verandering in leefstijl kan hebben op het ontstaan van kanker.

Percentages te voorkómen kanker door alcohol in vier landen (PAF%)

Bron: WCRF/AICR Rapport Policy and Action for Cancer Prevention, 2009, p. 152.
PAF=Population Attributable Fraction

TNO heeft in opdracht van KWF Kankerbestrijding de PAF's voor alcohol in Nederland onderzocht. Berekend is hoeveel gevallen van kanker er waren in 2010, als gevolg van alcoholgebruik in 2001.

Uit die studie blijkt dat als niemand in Nederland in 2001 had gedronken er 2.868 gevallen van kanker zouden zijn vermeden. Het zou met name gaan om minder dikke darm en endeldarm kanker (1.391 gevallen) en minder borstkanker (1.024 gevallen).
Bij deze becijfering is rekening gehouden met het feit dat de consumptie van alcoholhoudende drank waarschijnlijk bij nierkanker een beschermd effect heeft. Deze risicoafname is zichtbaar voor inname tot ongeveer 30 gram per dag.

Percentage te voorkómen kanker door alcohol in Nederland in 2010 (PAF%)

Bron: TNO, 2014.
PAF=Population Attributable Fraction

Eindrapport PAF-studie, TNO, 2014 (1,29 MB)

-

Wat weten Nederlanders over alcohol en kanker?

Er zijn diverse onderzoeken gedaan naar wat Nederlanders weten over alcohol en kanker.

Uit een onderzoek van STAP met de titel 'Ziek van Alcohol' uit 2011 bleek dat 55% van de Nederlanders destijds niet op de hoogte was van het feit dat alcoholgebruik het risico op kanker verhoogt. Ruim één op de tien Nederlanders bleek te denken dat alcohol het risico op kanker kan verlagen. Nederlanders waren met name op de hoogte van de relatie tussen alcohol en leverkanker (77%). Ook de negatieve invloed van alcohol op de slokdarm was redelijk bekend (42%). Opvallend weinig mensen waren op de hoogte van de relatie tussen alcoholgebruik en borstkanker. Slechts één op de tien van de respondenten was hiervan op de hoogte.

Onderzoek door TNS NIPO in opdracht van KWF Kankerbestrijding uit 2014 liet zien dat één op de drie Nederlanders op de hoogte was van de relatie tussen alcohol en kanker. Er was derhalve een daling van de kennis op dit punt.

In 2019 bleek het nog slechter gesteld met de kennis van de Nederlander. Uit onderzoek in opdracht van het ministerie van VWS (uitgevoerd door PanelWizard) bleek namelijk dat minder dan 9% van de Nederlanders spontaan noemt dat alcohol het risico op kanker vergroot. Slechts 5% legt een link tussen alcoholgebruik en een hogere kans op borstkanker.

Het meest recente kennisonderzoek van het Trimbos-instituut is weer gunstiger. Daaruit bleek dat in 2022 37% van de 6.000 mensen die het instituut liet ondervragen over hun kennis van alcoholschade de relatie tussen alcohol en kanker legt. Nog geen derde van de ondervraagden weet dat het drinken van een glas alcohol per dag de kans op borstkanker vergroot.

Volgens het kennisinstituut valt er nog veel winst te behalen in vergroting van de kennis op dit gebied. “Dit zou bijvoorbeeld kunnen door het verplicht vermelden van gezondheidswaarschuwingen over alcohol en kanker (‘Alcohol vergroot het risico op darmkanker’) op etiketten van alcoholhoudende dranken, aangezien dit het bewustzijn en de intentie om minder alcohol te drinken kan vergroten, ook bij overmatige en zware drinkers”, aldus Trimbos.

IV. Aanbevelingen

Aanbevelingen om kanker door alcohol te voorkomen

Aangezien ook lage doseringen het risico op kanker verhogen is vanuit het oogpunt van kankerpreventie:
•het veiligste advies om géén alcohol te drinken

Indien u er voor kiest om wél alcohol te drinken beperk uw inname dan tot 1 glas per dag. Dat is dus óf 250 cc bier, óf 100 cc wijn óf 35 cc jenever (of vergelijkbare andere gedistilleerde drank).

Vrouwen die zwanger willen worden, zwanger zijn en borstvoeding geven en jongeren onder de 18 jaar wordt het drinken van alcohol geheel ontraden.

Hier vindt u de Nederlandse samenvatting van de WCRF/AICR Aanbevelingen uit 2007 waaronder Aanbeveling nr. 6 over Alcohol.

Wat zijn de aanbevelingen tijdens chemo of bestraling?

Alcoholgebruik tijdens chemotherapie wordt over het algemeen afgeraden. Dit vanwege de interactie van alcohol met bepaalde middelen uit de chemo, die misselijkheid en braken kan versterken. Ook zorgt alcohol voor een extra overbelasting van de lever, die het ten tijde van de chemo al zwaar heeft. Als de lever door alcohol ontstoken raakt, vooral rond het moment van de behandelingen, dan kan dat de afbraak van de medicatie in de chemokuur verstoren. Dit kan leiden tot verhoogde toxiciteit (giftigheid) van de middelen.

Hetzelfde advies om geen alcohol te drinken wordt vaak gegeven bij mensen die bestralingen ondergaan in de regio van hoofd-, nek- en borstgebied. Vooral ten tijde van de behandelingen zelf kan alcohol, zelfs al in kleine hoeveelheden zoals in mondwater, leiden tot slijmvliesontsteking (‘mucositis’) en de conditie verergeren.

Zie hier een wetenschappelijk overzicht uit 2012 met Richtlijnen voor Voeding en Lichaamsbeweging voor Kankeroverlevers.

V. Wat zegt de Gezondheidsraad?

Wat zegt de Richtlijn Alcoholhoudende Dranken van de Gezondheidsraad?

De Gezondheidsraad heeft in november 2015 nieuwe Richtlijnen Goede Voeding uitgebracht. Op basis van de beschikbare wetenschappelijke literatuur geeft de Gezondheidsraad v.w.b. alcohol nu als advies: "Drink geen alcohol of in ieder geval niet meer dan één glas per dag." De Gezondheidsraad raadt daarnaast jongeren en vrouwen die zwanger willen worden, zwanger zijn of borstvoeding geven aan om geen alcohol te gebruiken.

De achtergrondstudie van de Gezondheidsraad is hier te downloaden.

VI. Test & links

Hoe kan ik testen wat mijn risico op kanker is?

Niet alleen alcoholgebruik beïnvloedt het risico op kanker. Diverse andere leefstijlfactoren - zoals bewegen, roken, (over)gewicht, het eten van rood vlees - zijn ook van invloed.

Wil je je leefstijl testen? Kijk op: wkof.

Interessante links

Voor meer informatie over Alcohol en Kanker kunt u ook terecht op:
- De website van KWF Kankerbestrijding
- De website van het Wereld Kanker Onderzoek Fonds (WCRF NL)
- De website Alcohol and Cancer.

Zeer aan te bevelen is ook een video van het Trimbos-instituut:
- 7 dingen die je moet weten over alcohol en kanker.

Hier vindt u de 10 Aanbevelingen van WCRF/AICR om kanker te voorkómen die zijn voortgevloeid uit de meest grootschalige analyse van het wetenschappelijk onderzoek naar Voeding, Leefstijl en Kankerpreventie wereldwijd.

Materialen STAP

Op verzoek van KWF Kankerbestrijding heeft het Nederlands Instituut voor Alcoholbeleid STAP de informatie uit vele tientallen studies over alcohol en kanker samengevat. In totaal zijn in het kader van dit project acht factsheets samengesteld waarin onder meer wordt uitgelegd waarom alcohol kankerverwekkend is, wanneer de risico’s op het krijgen van borstkanker bij vrouwen die drinken het grootst zijn, welke drinkpatronen extra risicovol zijn en wat de extra gevaren zijn als drinkers ook roken. Deze factsheets zijn hier te vinden.

HIER is de directe link naar onze speciale website www.alcoholenborstkanker.nl. De link naar de infographic Alcohol en Kanker van STAP is hieronder te vinden.

Alcohol en Kanker infographic (789 kB)

-

Recent nieuws

Heineken-topman zaait twijfels over relatie alcohol en kanker (16 februari 2023)
Ierse waarschuwing op flessen wijn valt verkeer in Italië (25 januari 2023)
Canada verlaagt alcoholrichtlijn drastisch (18 januari 2023)
Ierland mag extra gezondheidsinformatie op alcoholverpakkingen eisen (9 januari 2023)
WHO: "Geen enkel niveau van alcoholgebruik is veilig voor onze gezondheid" (4 januari 2023)
Promotieonderzoek: ook kanker als gevolg van licht alcoholgebruik (10 november 2022)
Promotieonderzoek naar digitale interventies tabak en alcohol bij ex-kankerpatiënten (2 september 2022)
Alcohol - na tabak - wereldwijd grootste vermijdbare risicofactor voor kanker (19 augustus 2022)
Verband tussen alcoholgebruik en prostaatkanker (28 februari 2022)
Alcoholgebruik vóór je 40ste verhoogt kankerrisico op latere leeftijd (19 februari 2022)
Europarlement stemt 15 februari over kankerpreventiemaatregelen (10 februari 2022)