Feiten en cijfers

Op deze themapagina staan enkele belangrijke bronnen met cijfers over het alcoholgebruik en alcoholgerelateerde problemen in Nederland. Het beoogt geen compleet overzicht te geven van het beschikbare cijfermateriaal.

Aan de orde komen:
- Alcoholconsumptie per hoofd van de bevolking
- Verkoopplaatsen en -kanalen alcohol
- Alcoholgebruik schoolgaande jongeren
- Alcoholgebruik alle jongeren
- Gebruik van alcohol door jongeren en de opvattingen van ouders
- Bestedingen aan alcohol door jongeren
- Bezoeken SEH en ziekenhuisopnames (o.m. voor comadrinken) bij jongeren
- Alcoholgerelateerde ongevallen en incidenten met jongeren
- Jongeren in de verslavingszorg
- Ouderen in de verslavingszorg
- Drinkers, overmatige drinkers, ex-drinkers, nooit-drinkers en personen die meer drinken dan het GR-advies
- Nederlanders 19+ die méér drinken dan het GR-advies, per GGD-regio en per gemeente
- Nederlanders met alcoholstoornissen / problematisch gebruik / riskant gebruik
- Alcoholgebruik zwangere vrouwen
- Alcoholgerelateerde sterfte
- Alcoholaccijnzen
- Rijden onder invloed
- Alcoholverstrekking jongeren
- Sancties wegens overtreding Drank- en Horecawet en verbod op openbare dronkenschap
- Maatschappelijke en private kosten en baten
- Nederland in vergelijking met andere EU-landen
- Recent nieuws

1. Alcoholconsumptie per hoofd van de bevolking

Grafiek: Alcoholconsumptie per hoofd van de bevolking vanaf 0 jaar, 1960-2019 (bier, wijn, gedistilleerd en totaal, allemaal in liters pure alcohol)

Deze grafiek geeft de ontwikkeling van de alcoholconsumptie per gemiddelde Nederlander (inclusief niet-drinkers en kinderen) weer in liters pure alcohol. De onderste 3 lijnen geven de liters pure alcohol aan die in de vorm van bier, van wijn en van gedistilleerde drank beschikbaar kwamen. Deze drie cijfers zijn ook opgeteld: dat is de bovenste lijn. Die geeft dus de totale hoeveelheid pure alcohol die per Nederlander voor consumptie beschikbaar kwam.

-

Hieronder de link naar de tabel met de achterliggende cijfers en de cijfers over het alcoholgebruik per hoofd van de bevolking van 15 jaar en ouder. Dit omdat de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) en ook andere internationale organisaties meestal de pure alcoholconsumptie per hoofd van de bevolking 15+ weergeven. Zie ook de tabel op het einde van deze themapagina waarin de alcoholconsumptie 15+ van Nederland vergeleken wordt met andere EU-landen.

Alcoholconsumptie per hoofd van de bevolking (bier, wijn, gedistilleerd en totaal) en per hoofd van de bevolking van 15 jaar en ouder (totaal), 1960-2019 in liters pure alcohol (versie april 2020) (76,0 kB)

-

2. Verkoopplaatsen en -kanalen alcohol

Verkoopplaatsen alcohol

Er zijn in Nederland anno 2020 naar schatting bijna 70.000 plaatsen waar legaal alcohol verkocht of geschonken wordt. Het gaat om ruim 22.000 detailhandelsvestigingen en een kleine 48.000 horecabedrijven (commercieel en paracommercieel). Daarnaast wordt naar schatting jaarlijks op 26.500 evenementen zwak-alcoholhoudende drank geschonken met een zogenaamde artikel 35 ontheffing Drank- en Horecawet.

Het Centraal Bureau voor de Statistiek schat het aantal verkooppunten van alcohol opvallend lager, namelijk op 43.200.

Tabel: Aantal verkoopplaatsen van alcohol (schatting)

*Er zijn ook duizenden commerciële horecabedrijven die géén vergunning hebben om alcohol te verstrekken, zoals veel koffiebarretjes, hamburgerrestaurants, broodjeszaken, shisha lounges, ijssalons, juicebars en hotels met alleen ontbijtservice. Het totale aantal commerciële horecabedrijven ligt ongeveer twee keer zo hoog.

Bronnen o.m. ing.nl.

Verkoopkanalen alcohol

Maar 25% van alle alcohol die in Nederland wordt geconsumeerd, is gekocht in de horeca. De rest is gekocht in de detailhandel, vooral in de supermarkt.

Grafiek: Verkoopkanalen van alcohol, marktaandeel in %

Bronnen: gegevens over off-trade en on-trade Brewers of Europe, CEEV, Statista; gegevens over detailhandelskanalen Retail Insiders.

3. Alcoholgebruik schoolgaande jongeren

Peilstationsonderzoeken

Het Trimbos-instituut peilt sinds het midden van de jaren tachtig elke vier jaar in hoeverre leerlingen van klassen 7 en 8 van de basisschool en van het reguliere middelbare onderwijs ervaring hebben met alcohol, tabak, drugs en gokken. Dit gebeurt via het landelijke Peilstationsonderzoek scholieren. De resultaten worden gepubliceerd in een factsheet (basisonderwijs) en in een rapport (voortgezet onderwijs). De cijfers uit het rapport van het voortgezet onderwijs zijn representatief voor de leeftijdsgroep 12-16 jaar.

Uit het onderzoek naar leerlingen van groep 7 en 8 van het basisonderwijs blijkt dat:
- 13% ooit alcoholhoudende drank gedronken, waarvan 78% enkel een paar slokjes en 22% een heel glas of meer.
- Een klein percentage leerlingen (2%) in de afgelopen maand nog alcohol heeft gedronken.
- Eveneens 2% van de leerlingen van groep 7 en 8 wel eens aangeschoten of dronken is geweest.
- Het ooit-gebruik en het gebruik de afgelopen maand bij jongens (respectievelijk 18% en 3%) circa tweemaal zo hoog ligt als bij meisjes (respectievelijk 9% en 1%).
- Het ooit-gebruik hoger is onder autochtone leerlingen (14%) dan onder allochtone leerlingen (8%).

Uit het Peilstationsonderzoek scholieren uit 2015 blijkt dat van de scholieren van 12 t/m 16 jaar van het voortgezet onderwijs:
- 45,4% ooit alcohol heeft gedronken.
- 25,5% in de maand voorafgaande aan het onderzoek heeft gedronken.
- Voor de groep 16-jarige scholieren deze cijfers hoger liggen: 76,2% heeft ooit gedronken, 59,3% heeft de laatste maand gedronken.
- Onder de jongeren die alcohol drinken dronkenschap regelmatig voorkomt. 23% was één keer dronken gedurende de laatste maand, 20,1% twee- of driemaal en 5,8% nog vaker. 69,5% drinkt maandelijks 5 glazen of meer bij één gelegenheid. 20,7% drinkt méér dan 10 glazen alcohol op een weekenddag.
- Bier verreweg de meest populaire drank is onder jongens, gevolgd door mixdranken. Voor meisjes is dit wijn, ook gevolgd door mixdranken.
- Allochtone jongeren een lagere kans hebben om dagelijks alcohol te gebruiken in vergelijking met autochtone jongeren.
- Meisjes en jongens opvallend weinig verschillen m.b.t. laatste maand alcoholgebruik (jongens 30,0%, meisjes 27,6%)
- Er ook weinig verschil is tussen drinkende jongens en drinkende meisjes wat betreft het maandelijks drinken van 5 of meer glazen alcohol bij één gelegenheid (jongens 71,7%, meisjes 68,1%).
- De gemiddelde leeftijd waarop scholieren gaan drinken in 2015 13,2 jaar was.

HBSC-onderzoek

Het alcoholgebruik onder de schoolgaande jeugd (leerlingen in de hoogste klas van het basisonderwijs en leerlingen in het voortgezet onderwijs) is in 2005, 2009, 2013 en 2017 ook gemeten in de Health Behaviour in School-aged Children (HBSC) studie. Deze studie maakt deel uit van het internationale HBSC-onderzoek waaraan inmiddels ruim 40 landen meedoen. In al die landen wordt in elk geval onderzoek gedaan onder 11-, 13- en 15-jarige scholieren. Door de internationale inbedding is het mogelijk om de gegevens van een deel van de Nederlandse leerlingen systematisch te vergelijken met die van kinderen in het buitenland.

Uit de Nederlandse HBSC 2017 studie onder leerlingen van groep 8 van de basisschool (gemiddeld 11,5 jaar) blijkt dat:
- 8% van de leerlingen in groep 8 ooit alcohol heeft gedronken.
- Dat het bij de jongens van groep 8 gaat om 12,6% en bij de meisjes om 4,2%.
- Maandelijks gebruik van alcohol bij 1,7% van deze groep voorkomt.
- Slechts 0,8% ooit dronken is geweest.

Verder blijkt uit het HBSC 2017 onderzoek onder 12 t/m 16 jarigen in het voortgezet onderwijs dat:
- Bijna 45% van de leerlingen ooit alcohol heeft gedronken, 25% in de laatste maand. 16% is ooit dronken geweest.
- Jongens vaker ooit alcohol hebben gebruikt in hun leven dan meisjes.
- Van de 15-jarige leerlingen in het voortgezet onderwijs 40% de laatste maand heeft gedronken, van de 16-jarigen is dat 50%.
- Onder leerlingen die alcohol gebruiken, flink wordt gedronken. Bijna een derde is recent dronken geweest en ruim 70% dronk in de afgelopen maand meer dan vijf glazen alcohol bij één gelegenheid (bingedrinken).
- Van de drinkers 10% meer drinkt dan tien glazen alcohol op een weekenddag.
- Jongens grotere hoeveelheden drinken dan meisjes.
- Voor drinkende jongeren geldt: hoe lager het schoolniveau, des meer er wordt gedronken.
- Jongeren met een migratieachtergrond minder vaak hebben gedronken, maar als zij drinken er geen verschil is in hoeveelheid vergeleken met hun leeftijdgenoten zonder migratieachtergrond.
- Jongeren uit welvarende gezinnen vaker ooit of de laatste maand alcohol hebben gedronken dan hun leeftijdgenoten uit minder welvarende gezinnen.
- Jongeren uit onvolledige gezinnen vaker alcohol drinken, zowel ooit als in de laatste maand, dan jongeren uit volledige gezinnen. Ook meer dan 10 glazen alcohol op een weekenddag drinken komt in deze groep vaker voor.

In 2017 is - net als in 2015 - aanvullend ook onderzoek verricht naar studenten van 16, 17 en 18 jaar in het vervolgonderwijs (MBO en HBO). Uit dat onderzoek blijkt dat van de studenten van 16 t/m 18 jaar van het MBO en HBO:
- 85% ooit alcohol heeft gedronken en bijna drie kwart dat in de afgelopen maand nog heeft gedaan. 
- 21% meer dan 10 glazen op één weekenddag heeft gedronken: jongens (28%) twee keer zo vaak als meisjes (14%).
- studenten van 16 jaar in het vervolgonderwijs vaker ooit hebben gedronken en vaker de laatste maand hebben gedronken dan hun leeftijdgenoten in het voortgezet onderwijs. Blijkbaar hangt alcoholgebruik ook samen met het soort onderwijs.

HBSC-Internationaal

Eens in de 4 jaar verschijnt, in samenwerking met de World Health Organization (WHO), het internationale HBSC-rapport, een rapport waarin de gezondheid en het welzijn van kinderen uit Europa wordt opgetekend.

De gegevens voor het meest recent internationale HBSC-onderzoek zijn verzameld in de jaren 2017/2018. Meer dan 200.000 scholieren van 11, 13 en 15 jaar uit 45 landen namen eraan deel. Uit het onderzoek blijkt dat de laatste decennia het alcoholgebruik zowel internationaal gezien als onder Nederlandse jongeren enorm is gedaald.

De cijfers laten zien dat Nederlandse 11- en 13- jarigen in 2017 (aanzienlijk) minder vaak alcohol dronken dan gemiddeld. Nederlandse 15-jarigen daarentegen dronken (ietsje) vaker dan de gemiddelde leeftijdgenoot in andere Europese landen.

• Het percentage Nederlandse 11- en 13-jarigen dat ooit alcohol had gedronken lag in 2017 onder het internationale gemiddelde (9 vs. 14% voor de 11-jarigen en 26 vs. 32% voor de 13-jarigen).
• Het percentage jongeren van 11 en 13 jaar dat in de laatste 30 dagen alcohol had gedronken, was ook lager dan Europees gemiddeld (2 vs. 5% voor de 11-jarigen, 9 vs. 14% voor de 13-jarigen.
• Het percentage Nederlandse 15-jarigen dat in 2017 ooit had gedronken lag daarentegen ietsje boven het internationale gemiddelde (62 vs. 59%).
• Ook het percentage jongeren van 15 jaar dat de laatste 30 dagen had gedronken was een beetje hoger dan gemiddeld (40 vs. 37%).

Trends

Zoals we hiervoor zagen worden er elke vier jaar Peilstationsonderzoeken en elke vier jaar HBSC-onderzoeken gedaan. De onderzoeken wisselen elkaar af. Iedere twee jaar verschijnt één van beide onderzoeken.

Omdat de onderzochte groep basisschoolleerlingen van de Peilstationsonderzoeken niet dezelfde is als die van de HBSC-studies, worden hieronder in de tabellen niet één, maar twee vierjaarlijkse trends gegeven voor ooit-alcohol-gedronken en laatste-maand-gedronken. Omdat er niet eenduidig aan basisschoolleerlingen vragen zijn gesteld over bingedrinken, kan daarvan helemaal geen trend worden gegeven.

Voor wat betreft de schoolgaande jeugd van 12 t/m 16 jaar in het voortgezet onderwijs kan wel over een lange periode één tweejaarlijkse trend gegeven worden, zowel wat betreft ooit-gebruik als laatste-maand-gedronken en laatste-maand-gebinged. Omdat de methodiek van beide onderzoeken niet geheel overeenkomt, is het niet mogelijk de trend weer te geven van alle leerlingen van 12 t/m 16 jaar van het voortgezet onderwijs, maar alleen van de leerlingen van die leeftijd in klas 1 t/m 4. Dit betekent dat de cijfers hieronder iets kunnen afwijken van de cijfers die eerder in deze paragraaf zijn gerapporteerd.

Het is niet mogelijk een lange trend te geven van het gebruik van alcohol bij 16 t/m 18-jarigen in het vervolgonderwijs (MBO en HBO). Er zijn immers alleen gegevens beschikbaar over 2015 en 2017, voor wat betreft ooit-gedronken en laatste-maand-gedronken.

Enkele opvallende cijfers:
- Tussen 2003 en 2017 is het alcoholgebruik onder leerlingen van de basisschool sterk afgenomen. In 2003 had de helft van de leerlingen van groepen 7 en 8 al wel eens gedronken, nu heeft nog maar 8,4% van de leerlingen in groep 8 dat ooit gedaan.
- In 2003 dronk 18,9% van de leerlingen van groep 7 en 8 van de basisschool de maand voorafgaande aan het onderzoek, in 2017 was dat bij de leerlingen van groep 8 nog slechts 1,7%.
- Het percentage leerlingen van 12 t/m 16 jaar uit klas 1 t/m 4 van het voortgezet onderwijs dat ooit alcohol heeft gedronken is tussen 2003 en 2017 ook spectaculair gedaald van 83,5% naar 41,6%.
- Het alcoholgebruik de laatste maand is bij deze groep leerlingen tussen 2003 en 2017 gedaald van 55,3% naar 21,7%.
- Bingedrinken onder drinkende leerlingen van 12 t/m 16 jaar uit klas 1 t/m 4 is in 2017 hoger dan in 2003. In 2003 had 63,7% in de laatste maand wel eens meer dan vijf glazen bij één gelegenheid gedronken. In 2017 is dat 72,0%.
- In de periode 2015-2017 is het alcoholgebruik van 16 t/m 18 jarige studenten van het vervolgonderwijs licht, maar niet significant gestegen. Bij de 16-jarigen nam het ooit-gebruik 4,1 procentpunt toe, het laatste-maand-gebruik 2,8 procentpunt. Bij 17-jarigen ging het om respectievelijk 2,3 en 3,3 procentpunt.

Kortom:
Het alcoholgebruik (ooit en laatste maand) onder leerlingen van het basis- en voortgezet onderwijs is sinds 2003 flink teruggedrongen. Drinken leerlingen eenmaal alcohol, dan consumeren ze regelmatig veel, zelfs méér dan vroeger. Er kan geen lange termijn trend worden gegeven over het alcoholgebruik bij studenten in het vervolgonderwijs.

Tabellen en grafiek trends ooit-alcohol-gedronken

Tabel: Trendgegevens 2003-2017 voor 'ooit-alcohol-gedronken' door leerlingen van het basisonderwijs (in %)

Bronnen: Peilstationsonderzoek scholieren - basisonderwijs en HBSC.

Tabel: Trendgegevens 2003-2017 voor 'ooit-alcohol-gedronken' door leerlingen van 12 t/m 16 jaar in klas 1 t/m 4 van het voortgezet onderwijs naar leeftijd (in %)

Bronnen: Peilstationsonderzoek scholieren en HBSC.

Grafiek: Trendgegevens 2003-2017 voor 'ooit-alcohol-gedronken' door leerlingen van 12 t/m 16 jaar in klas 1 t/m 4 van het voortgezet onderwijs naar leeftijd (in %)

Bronnen: Peilstationsonderzoek scholieren en HBSC.

-

Tabel: 'Ooit-alcohol-gedronken' 2015-2017 door studenten van 16 en 17 jaar van het vervolgonderwijs naar leeftijd (in %)

Bronnen: Middelengebruik onder studenten van 16-18 jaar op het MBO en HBO 2015 en 2017.

Tabellen en grafiek trends laatste-maand-gedronken

Tabel: Trendgegevens 2003-2017 voor 'laatste-maand-gedronken' door leerlingen van het basisonderwijs (in %)

Bronnen: Peilstationsonderzoek scholieren - basisonderwijs en HBSC.

Tabel: Trendgegevens 2003-2017 voor 'laatste-maand-gedronken' door leerlingen van 12 t/m 16 jaar in klas 1 t/m 4 van het voortgezet onderwijs die aangegeven hebben de afgelopen maand te hebben gedronken, naar leeftijd (in %)

Bronnen: Peilstationsonderzoek scholieren en HBSC.

Grafiek: Trendgegevens 2003-2017 voor 'laatste-maand-gedronken' door leerlingen van 12 t/m 16 jaar in klas 1 t/m 4 van het voortgezet onderwijs naar leeftijd (in %)

Bronnen: Peilstationsonderzoek scholieren en HBSC.

Tabel: 'Laatste-maand-gedronken' 2015-2017 door studenten van 16 en 17 jaar van het vervolgonderwijs naar leeftijd (in %)

Bronnen: Middelengebruik onder studenten van 16-18 jaar op het MBO en HBO 2015 en 2017.

Tabel en grafiek laatste-maand-gebinged

Tabel: Trendgegevens 2003-2017 voor 'laatste-maand-gebinged"* door leerlingen van 12 t/m 16 jaar in klas 1 t/m 4 van het voortgezet onderwijs naar leeftijd (in %)

*Bingedrinken = afgelopen maand één keer of vaker 5 glazen of meer gedronken hebben op één gelegenheid
NB Deze vraag is alleen gesteld aan de leerlingen die aangaven de laatste maand gedronken te hebben.

Grafiek: Trendgegevens 2003-2017 voor 'laatste-maand-gebinged' door leerlingen van 12 t/m 16 jaar in klas 1 t/m 4 van het voortgezet onderwijs naar leeftijd (in %)

Bronnen: Peilstationsonderzoek scholieren en HBSC.

-

Factsheet ESPAD 2011 (332 kB)

HBSC 2013 (9,9 MB)

Growing up unequal full report (48,9 MB)

Ranglijsten EU-lidstaten naar wekelijks alcoholgebruik 15-jarigen (107 kB)

Ontwikkeling in alcohol- en druggebruik onder 15- en 16-jarige scholieren 2011-2015 (104 kB)

Peilstationsonderzoek scholieren - basisonderwijs 2015 (609 kB)

Jeugd en riskant gedrag 2015 (13,2 MB)

ESPAD Report 2015 (3,30 MB)

Veranderingen in middelengebruik onder nederlandse scholieren (4,12 MB)

Gezondheid en welzijn van jongeren in Nederland (HBSC) (2,74 MB)

Middelengebruik onder studenten van 16-18 jaar op het MBO en HBO (9,7 MB)

-

4. Alcoholgebruik alle jongeren

Jongeren van 12 t/m 17 jaar - CBS cijfers

Uit cijfers van het CBS naar de leefstijl van Nederlanders van 12 jaar en ouder zijn gegevens te halen over het alcoholgebruik van jongeren van 12 t/m 17 jaar. Het gaat hierbij om alle jongeren, dus niet alleen om schoolgaande jongeren. Hieruit blijkt dat in 2019:
- 45% van de jongeren in de leeftijd 12 t/m 17 jaar ooit alcohol heeft gedronken;
- 34,6% van deze jongeren op het moment van onderzoek dronk;
- 10,3% ooit alcohol heeft gedronken, maar niet de laatste 12 maanden.

Van deze drinkende jongeren van 12 t/m 17 jaar was in 2019 - volgens het CBS - 10,0% een zware drinker. Daarvan is bij meisjes sprake als ze minstens één keer per week ten minste 4 glazen drinken; bij jongens gaat het om minstens één keer per week 6 glazen. De CBS-term 'zwaar drinken' is dus vergelijkbaar met de term 'binge drinken' die het Trimbos hanteert. Het CBS legt de grens echter niet bij 5 glazen, maar bij 4 glazen voor meisjes en 6 glazen voor jongens.

Tabel: Alcoholgebruik jongeren 12 t/m 17 jaar, 2019, in %

Bron: cbs.nl.

Jongeren en jong-volwassenen van 16 t/m 25 jaar - EénVandaag

Uit een in 2018 gehouden onderzoek onder bijna duizend leden van 16 t/m 25 jaar van het Jongerenpanel van EénVandaag bleek 78% regelmatig te drinken.

Van die 78% jongeren en jongvolwassenen van 16 tot en met 25 jaar die aangaven regelmatig te drinken:
- dronk 21% 10 glazen alcohol of meer per week;
- was 25% minstens eens per maand dronken;
- dronk 35% van de jongens minstens eens per maand 6 glazen alcohol binnen 2 uur;
- dronk 29% van de meisjes minstens eens per maand 4 glazen alcohol binnen 2 uur.

Kester - Onderzoek alcohol en jongeren - 2de versie (3,75 MB)

-

5. Gebruik van alcohol door jongeren en de opvattingen van ouders

Sinds 2014 is de leeftijdsgrens voor alcohol en tabak in Nederland 18 jaar. Vanaf dat moment mogen verkopers alleen alcohol en tabak verkopen aan jongeren boven de 18 jaar en mogen jongeren onder de 18 jaar geen alcohol bezitten op voor het publiek toegankelijke plaatsen. Er zijn veel onderzoeken gedaan naar de opvattingen van ouders over die grens van 18 jaar. Omdat in al deze onderzoeken de vraagstelling net iets anders is zijn de uitkomsten moeilijk vergelijkbaar. Zo wordt soms gevraagd naar de leeftijdsgrens voor alcohol én tabak, andere keren alleen naar de alcoholleeftijdsgrens. Het maakt ook uit aan wie de vragen gesteld worden: aan ouders van jongeren die opgenomen zijn geweest in een alcoholpoli, aan alle ouders met kinderen vanaf 12 jaar of alleen aan ouders met kinderen in de leeftijd 16 en 17 jaar. Het lijkt erop dat met name deze laatsten minder streng zijn.

Peilstationsonderzoek 2015
Trimbos heeft in het kader van het Peilstationsonderzoek 2015 onderzoek gedaan naar de opvattingen van ouders. Hieruit bleek dat:
- 97% van alle ouders van pubers vinden dat scholen alcoholvrij moeten zijn;
- 86% het eens is met de leeftijdsgrens van 18 jaar voor de verkoop van alcohol (was 79% in 2011);
- 26% voor zowel alcohol als tabak een NIX18 afspraak met hun kind heeft gemaakt, dus niet roken en niet drinken voor het 18 jaar;
- 82% van de ouders vinden dat jongeren onder de 16 jaar geen alcohol zouden mogen drinken.
- 56% van mening is dat jongeren onder de 18 jaar niet mogen drinken.

RTL Nieuws
Uit een onderzoek van RTL Nieuws onder ouders van kinderen van 14 tot en met 17 jaar in 2016 bleek dat:
- 56,9% het niet goed vindt dat hun kinderen thuis drinken.
- 67,3% het niet goed vindt als hun kind thuis een feestje geeft en dan drinkt.
- 63,9% het eens is met de alcoholleeftijd van 18 jaar.
- 41,8% het (enigszins) eens is met de stelling dat de leeftijdsgrens voor bier, wijn en mixdranken weer omlaag mag.

Reinier de Graaf / UT
Dat ouders strenger worden blijkt ook de cijfers over jongeren die vanwege overmatig alcoholgebruik in een ziekenhuis werden opgenomen. Gaf in 2011 25% van de ouders geen toestemming om te drinken, in 2017 deed 51% van de ouders dit. In 2016 was dit echter 56%, dus van een verdere toename is geen sprake.

Kindermonitor
Uit de Kindermonitor van de GGD Noord- en Midden-Gelderland blijkt dat in 2017 meer ouders zich bewust lijken van de schadelijke gevolgen van alcohol voor jongeren. 68% van de ouders zegt het niet goed te vinden dat hun kind voor zijn of haar 18e verjaardag voor het eerst een glas alcohol drinkt. In 2013 was dit nog 59% en in 2009 45%. De Kindermonitor van GGD Gelderland-Zuid laat eenzelfde beeld zien: 73% van de ouders vindt het in 2017 niet goed dat hun kind onder de 18 jaar alcohol gebruikt, terwijl dat in 2009 nog 46% was.

EénVandaag
Een vrij recent cijfer over opvattingen van ouders (augustus 2018) komt uit onderzoek van EenVandaag onder bijna 2.500 ouders van 16- en 17-jarige kinderen van het Opiniepanel. Daaruit blijkt dat 56% van deze ouders van 16- en 17-jarigen het hun kind nog steeds toestaat voor z'n 18de alcohol te drinken, 17% staat het zelfs toe in openbare ruimtes (wat verboden is).

HBSC 2017
Uit de HBSC 2017 studie blijkt dat een meerderheid van de leerlingen van 12 t/m 16 jaar van het voortgezet onderwijs zegt dat hun ouders het niet goed vinden als zij thuis drinken, zelfs niet één glas. De tolerantie van ouders voor het drinken van alcohol neemt met de leeftijd van hun kind toe. Waar ouders hun 12-jarige kinderen nog relatief strenge regels opleggen, neemt de strengheid van die regels in de loop van de adolescentie af. Zo vindt 86% van de ouders van 12-jarigen dat drinken in het weekeinde uit den boze is, tegen slechts 29% van de ouders van 16-jarigen. Ouders maken, in ieder geval in de ogen van hun kinderen, nauwelijks verschil in het stellen van regels over alcoholgebruik tussen hun dochters en zoons. Beide groepen worden op ongeveer dezelfde mate aangesproken op de noodzaak tot niet drinken.

Panelwizard
78,2% van de ouders met thuiswonende kinderen tussen de 12 en 17 jaar vindt het ‘normaal’ dat je pas mag roken en drinken vanaf 18 jaar. Dat bleek eind 2018 uit onderzoek van PanelWizard in opdracht van het ministerie van VWS.
Uit dat onderzoek, dat tot nu toe nog niet openbaar gemaakt is, bleek dat in de eerste jaren ná de nieuwe leeftijdsgrens (1 januari 2014) het voor ouders nog wel eens onwennig was om het gesprek over roken en drinken te openen. Dat is anno 2018 duidelijk niet meer het geval: 98,3% van de ouders heeft er geen probleem mee. Voor veel gezinnen blijkt aan tafel tijdens het eten het populairste moment om over drinken te praten (38%).

Tabel: Regels van ouders van leerlingen van 12 t/m 16 jaar uit het voortgezet onderwijs over alcoholgebruik, 2017, in %

HBSC, 2017

Factsheet Peilstationsonderzoek ouders 2015 (1,89 MB)

Tabellen RTL (63,8 kB)

Factsheet alcoholintoxicaties 2007 tot en met 2017 (398 kB)

Kindermonitor Noord- en Oost-Gelderland: hier in te zien.
Kindermonitor Gelderland Zuid: hier in te zien.

Kester - Onderzoek Alcohol en Jongeren (EénVandaag) (3,75 MB)

Gezondheid en welzijn van jongeren in Nederland (HBSC) (2,74 MB)

-

6. Bestedingen aan alcohol door jongeren

In 2010-2011 gaf 21% van de Nederlandse jongens geld uit aan alcohol, gemiddeld zo'n € 67 per maand. Van de meisjes gaf 17% daaraan geld uit, gemiddeld € 39 per maand. Dat bleek uit Scholierenonderzoek van het NIBUD.

In het Scholierenonderzoek 2016 staan geen gegevens meer over de bestedingen aan alcohol, maar meer algemeen over de bestedingen aan uitgaan, café, discotheek en bioscoop. Daaruit blijkt dat 68% van de scholieren hieraan geld uitgeeft en dat zij er zo'n € 16 per maand aan uitgeven. De jongens die geld aan uitgaan uitgeven, besteden daar zo'n € 18 per maand aan, bij meisjes is dat € 14. Het percentage jongeren dat aan uitgaan geld uitgeeft stijgt met de leeftijd. Op 12 jaar geeft 46% er geld aan uit, op 17/18 jaar 90%.

Scholierenonderzoek 2010-2011 (1,36 MB)

Scholierenonderzoek 2012-2013 (1,24 MB)

Scholierenonderzoek 2016 (0,99 MB)

-

7. Bezoeken SEH en ziekenhuisopnames (o.m. voor comadrinken) bij jongeren

Twee organisaties houden al minimaal 10 jaar zorgdata bij over het aantal jonge patiënten met een alcoholintoxicatie ("comadrinken"). Hieronder nadere informatie over deze twee bronnen.

Gegevens kinderartsen

De eerste bron zijn de data van kinderarts Nico van der Lely en zijn collega's. Zij behandelden in 2017 860 jongeren onder de 18 jaar die in het ziekenhuis waren opgenomen na overmatig alcoholgebruik. Bij 671 van de 860 opgenomen jongeren was er sprake van coma door alcoholvergiftiging (intoxicatie). Het ging om 55% jongens en 45% meisjes. Hun gemiddelde leeftijd bedroeg 15,5 jaar. Het hoogste gemeten alcoholpromillage was 3,8. Gemiddeld waren de jongeren 3,3 uur buiten bewustzijn.

SEH-afdelingen

De tweede bron zijn de data over het aantal patiënten met alcoholintoxicatie dat behandeld wordt op de afdeling Spoedeisende Hulp (SEH) van een ziekenhuis. Het gaat om schattingen door VeiligheidNL gebaseerd op een registratiesysteem waaraan een selectie van ziekenhuizen in Nederland deelneemt. Deze ziekenhuizen vormen een representatieve steekproef van ziekenhuizen in Nederland met een continu bezette SEH-afdeling. Dit maakt een schatting van cijfers op nationaal niveau mogelijk.

In 2018 ging het om een geschat aantal van 6.300 alcoholintoxicaties op alle SEH-afdelingen. Ruim de helft van deze comadrinkers (3.300) was jonger dan 25 jaar, bijna een kwart (1.400 jongeren) zelfs onder de 18 jaar. Bij de groep 12-17 jaar gaat het om 112 alcoholintoxicaties per 100.000 inwoners.

Het aantal SEH-bezoeken als gevolg van alcoholvergiftiging is in 10 jaar tijd toegenomen met 36%. De stijging werd vooral veroorzaakt door de leeftijdsgroep 25-54 jaar. Bij de leeftijdsgroep 12-17 jaar is er de laatste 10 jaar geen significante stijging te zien.

Het aantal jongeren met alcoholintoxicatie op de SEH-afdelingen ligt beduidend hoger dan het aantal alcoholintoxicaties dat kinderartsen in ziekenhuizen registreren. Dat is omdat niet alle jongeren met een alcoholintoxicatie op de SEH-afdeling gezien worden door een kinderarts of na een SEH-behandeling in het ziekenhuis worden opgenomen.

Factsheet alcoholintoxicaties 2007 tot en met 2016 (433 kB)

Factsheet alcoholintoxicaties 2007 tot en met 2017 (398 kB)

Alcoholvergiftigingen en ongevallen met alcohol 2016 (422 kB)

Alcoholvergiftigingen en ongevallen met alcohol 2017 (478 kB)

Alcoholvergiftigingen en ongevallen met alcohol 2018 (517 kB)

-

Tabellen

Tabel: Ziekenhuisopnames en alcoholvergiftigingen bij jongeren van 12 tot en met 17 jaar, 2007-2017

Bron: Reinier de Graaf, Nationaal Signaleringscentrum Kinderartsen (NSCK), Universiteit Twente

-

Grafiek: Jaarlijks aantal SEH-bezoeken, opnamen en huisartsenpostbezoeken n.a.v. alcoholvergiftiging bij jongeren onder de 18 jaar, 2009-2018

Bron: Veiligheid NL

8. Alcoholgerelateerde ongevallen en incidenten met jongeren

Alcohol speelde in 2010 een rol in 8,7% van door de politie geregistreerde incidenten met jongeren, zo bleek uit een studie van het Nederlands Instituut voor Alcoholbeleid STAP naar de alcoholincidenten in 5 gemeenten in de FoodValley regio. Het betrof onderzoek waarbij incidentgegevens van de politie Gelderland-Midden nader zijn geanalyseerd. In de helft van de incidenten ging het om agressief gedrag. Ruzie en inbraak scoorden ook hoog. De meeste incidenten vonden plaats op zaterdag en tussen 12 uur ’s nachts en 3 uur ’s nachts.

VeiligheidNL schatte dat in 2018 600 jongeren onder de 18 jaar op de Spoedeisende Hulp (SEH) van ziekenhuizen zijn behandeld in verband met alcoholgerelateerde ongevallen en geweld.

In een in 2018 gehouden enquête onder leden van het Opiniepanel van EenVandaag gaf 72% van 1.000 ondervraagde jongeren en jongvolwassenen van 16 tot en met 25 jaar aan regelmatig alcohol te drinken. Van deze groep:
- had 43% blackouts (geheugengaten) gehad;
- was 27% gewond geraakt en
- was 4% bewusteloos geweest.

Politie Registratie Onderzoek (372 kB)

Alcoholvergiftigingen en ongevallen met alcohol - 2015 (417 kB)

Alcoholvergiftigingen en ongevallen met alcohol - 2016 (422 kB)

Alcoholvergiftigingen en ongevallen met alcohol - 2017 (478 kB)

Alcoholvergiftigingen en ongevallen met alcohol - 2018 (517 kB)

Onderzoek Alcohol en Jongeren - 2de versie (3,75 MB)

-

9. Jongeren in de verslavingszorg

Relatief weinig jongeren/jongvolwassenen komen met een alcoholhulpvraag bij de verslavingszorg. Wel is - gecorrigeerd voor de bevolkingsopbouw - in de periode van 2005 tot en met 2015 het aantal hulpvragers onder de 25 jaar met 65% toegenomen van 20/100.000 naar 33/100.000 leeftijdsgenoten.

Opvallend is dat de hulpvraag van jongeren/jongvolwassenen vanaf 2005 tot en met 2014 is gestegen, maar dat die in 2015 voor het eerst is gedaald. In vergelijking met 2014 waren er in 2015 20% minder jongeren/jongvolwassenen onder de 25 jaar met een alcoholhulpvraag.

Tabel: Aantal alcoholhulpvragers bij de verslavingszorg onder de 25 jaar, 2005-2015

-

Alcoholhulpvraag in Nederland 2005-2014 (3,04 MB)

Kerncijfers Verslavingszorg 2015 (3,04 MB)

-

10. Ouderen in de verslavingszorg

In 2005 is 20% van de cliënten in de verslavingszorg met primaire alcoholproblematiek een 55+-er. Het betrof 5.756 personen. In 2015 is dat 28% (ca. 8.225 personen). Dit geeft aan dat het aandeel ouderen binnen de verslavingszorg groter is geworden.

Gecorrigeerd voor de bevolkingsopbouw is in de periode van 2005 tot en met 2015 het aantal hulpvragers onder 55+-ers gestegen van 136/100.000 naar 158/100.000 leeftijdsgenoten.

Tabel: Aantal alcoholhulpvragers bij de verslavingszorg 55+, 2005-2015

-

Factsheet Alcohol en ouderen 2014 (458 kB)

Alcoholhulpvraag in Nederland 2005-2014 (896 kB)

Kerncijfers verslavingszorg 2015 (3,04 MB)

-

11. Drinkers, overmatige drinkers, ex-drinkers, nooit-drinkers en personen die meer drinken dan het GR-advies

Uit cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) blijkt dat in 2019 75,4% van de Nederlanders van 12 jaar en ouder alcohol gebruikte, waarvan 10,5% overmatig. Dat betekent dus dat 7,9% van de Nederlanders van 12 jaar en ouder kan worden aangeduid als overmatige drinker. Een overmatige drinker is iemand die zelf zegt gemiddeld minstens 14 (bij vrouwen) of 21 (bij mannen) glazen alcoholhoudende drank per week te drinken. 11,3% van de bevolking 12+ is een ex-drinker, 13,3% een nooit-drinker. Een minderheid van de bevolking, 43,4%, houdt zich aan het advies van de Gezondheidsraad. Dat betekent dat 56,6% meer drinkt dan de alcoholrichtlijn van de Gezondheidsraad adviseert.

Tabel: Drinkers, overmatige drinkers, ex-drinkers, nooit-drinkers en personen die meer drinken dan het GR-advies, in 2019

-

Relatie met inkomen en opleiding

Inkomen

Uit onderstaande tabel blijkt:
a. dat naarmate Nederlanders een hoger inkomen hebben de kans groter is dat ze alcohol gebruiken;
b. het percentage personen dat meer drinkt dan de Gezondheidsraad adviseert stijgt naarmate het inkomen toeneemt;
c. onder de Nederlanders met het laagste inkomen die wèl drinken, de meeste overmatige drinkers zijn.

Tabel: Drinkers, overmatige drinkers en personen die meer drinken dan het GR-advies, naar inkomensgroep in 2019

-

Dit fenomeen verklaart mogelijk wat in de wetenschap de ‘alcohol harm paradox’ wordt genoemd. Dit is het gegeven dat in de hogere SES-groepen weliswaar een hoger percentage alcoholgebruikers zijn, maar de lage SES-groep meer getroffen wordt door alcoholgerelateerde schade.

Opleidingsniveau

Er zijn ook cijfers van het CBS beschikbaar over overmatig alcoholgebruik naar opleidingsniveau. Uit die cijfers (zie onderstaande tabel) zijn precies dezelfde conclusies te trekken als we hierboven zagen, namelijk:
a. naarmate Nederlanders een hogere opleiding hebben, de kans groter is dat ze alcohol gebruiken;
b. het percentage personen dat meer drinkt dan de Gezondheidsraad adviseert toeneemt naarmate de opleiding hoger is;
c. onder de Nederlanders met de laagste opleiding die wèl drinken, de meeste overmatige drinkers zijn.

Dit is niet erg verwonderlijk. Er is immers in Nederland een duidelijke relatie tussen opleidingsniveau en hoogte van het inkomen.

Tabel: Drinkers, overmatige drinkers en personen die meer drinken dan het GR-advies, naar opleidingsniveau in 2019

-

Bron: cbs.nl.

-

12. Nederlanders 19+ die meer drinken dan het GR-advies, per GGD-regio en per gemeente

Uit cijfers van de Gezondheidsmonitor 2016 van de GGD-en, het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) en het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) per GGD-regio blijkt dat het percentage Nederlanders van 19+ dat méér drinkt dan het advies van de Gezondheidsraad het hoogst is in de regio’s Brabant-Zuidoost (65,1%) en Hollands-Noorden (65%) en het kleinst in Flevoland (51,8%).
Kijken we naar het percentage 19+ers dat méér drinkt dan de Gezondheidsraad adviseert in alle Nederlandse gemeenten, dan zien we dat dat het hoogste is in Koggenland (76% drinkt méér), Eersel (74%) en Oost-Gelre (ook 74%). Het laagste is het in Reimerswaal (45%), Aalburg (44%) en Urk (42%).

Tabel: Percentage Nederlanders 19+ dat méér drinkt dan het GR-advies, per GGD-regio

-

Bevolking 19+ die drinkt boven de richtlijn per gemeente, alfabetisch (213 kB)

-

Bron: volksgezondheidenzorg.info.

-

13. Nederlanders met alcoholstoornissen / problematisch gebruik / riskant gebruik

In de vorige twee paragrafen zijn onder meer cijfers opgenomen over het aantal overmatige drinkers en het aantal drinkers dat méér drinkt dan de Gezondheidsraad adviseert. De indeling van die drinkers is uitsluitend op basis van de hoeveelheid glazen alcohol die zij (zeggen te) drinken. Er worden in de literatuur ook indelingen gebruikt gebaseerd op het drinkgedrag of op basis van de problemen die een drinker ondervindt (of zegt te ondervinden) als gevolg van zijn of haar alcoholgebruik. In deze paragraaf gaan we in op drie Nederlandse studies naar het voorkomen van alcoholstoornissen, van problematisch gebruik en van riskant gebruik.

NEMESIS-studie

Uit de NEMESIS-2 studie onder 6.646 Nederlanders van 18 t/m 64 jaar naar psychische gezondheid, zoals het vóórkomen van alcoholstoornissen, blijkt dat 14,3% van de Nederlanders ooit in het leven alcohol misbruikt en dat 2,0% van de Nederlanders ooit in het leven alcoholafhankelijk is.

De NEMESIS-2 studie gebruikte de definities 'alcoholmisbruik' en 'alcoholafhankelijkheid' die destijds voorkwamen in de DSM-IV, het handboek van psychiaters. Inmiddels is er een DSM-5, waarin sprake is van 'stoornis in het alcoholgebruik' met de onderverdeling: mild, gematigd en ernstig.

Er was in de DSM-IV sprake van alcoholmisbruik als iemand een patroon van onaangepast alcoholgebruik had blijkend uit minstens één van de volgende vier criteria:
• De persoon gebruikt herhaaldelijk alcohol met als gevolg dat het niet meer lukt om in belangrijke mate te voldoen aan verplichtingen op het werk, school of thuis.
• Men drinkt herhaaldelijk in situaties waarin dit fysiek gevaarlijk is (bijvoorbeeld autorijden onder invloed).
• In samenhang met het gebruik van alcohol is men in aanraking gekomen met justitie.
• De persoon gebruikt bij voortduring alcohol hoewel dit een sociaal, beroepsmatig, psychisch of lichamelijk probleem in stand houdt.

Volgens DSM-IV was van alcoholafhankelijkheid sprake als de persoon minstens aan drie van de volgende criteria voldoet:
• Men drinkt vaak grotere hoeveelheden of langer dan men van plan was.
• Men wil beslist minderen of stoppen met drinken of heeft zonder succes geprobeerd dit te doen.
• Er wordt veel tijd gestoken in het verkrijgen van alcoholhoudende drank en in de consumptie ervan. Ook kan veel tijd nodig zijn om van de naweeën van gebruik te bekomen.
• Iemand heeft een sterke gewenning of tolerantie. Drinken van dezelfde hoeveelheid heeft minder effect dan eerder. Of: de persoon moet meer drinken om dronken te worden of een ander gewenst effect te bereiken.
• Bij stopzetting of onderbreking van drinken is er sprake van ontwenningsverschijnselen, ook wel onthoudingsverschijnselen genoemd, zoals een kater. Het drinken heeft vaak tot doel om onthoudingsverschijnselen te verlichten of te voorkómen.
• De persoon offert vanwege het drinken sociale en beroepsmatige activiteiten en (andere) besteding van vrije tijd op.
• Iemand gaat door met drinken al kent men de nadelen daarvan voor het functioneren of de gezondheid.

De 11 verslavingscriteria van DSM-5 zijn:
1. Vaker en in grotere hoeveelheden gebruiken dan het plan was.
2. Mislukte pogingen om te minderen of te stoppen.
3. Gebruik en herstel van gebruik kosten veel tijd.
4. Een sterk verlangen om te gebruiken.
5. Voortdurend gebruik, wetende dat het lichamelijke of psychische problemen met zich meebrengt of verergert.
6. Grotere hoeveelheden nodig hebben om het effect nog te voelen, oftewel tolerantie.
7. Door gebruik tekortschieten op het werk, op school of thuis.
8. Blijven gebruiken ondanks het feit dat het problemen meebrengt op het relationele vlak.
9. Door gebruik opgeven van hobby’s, sociale activiteiten of werk.
10. Voortdurend gebruik, zelfs wanneer je daardoor in gevaar komt.
11. Optreden van onthoudingsverschijnselen.

Wanneer aan twee of drie van bovenstaande criteria wordt voldaan, is sprake van een milde stoornis, bij vier of vijf criteria is sprake van een gematigde stoornis. Bij zes of meer symptomen is sprake van een ernstige stoornis in het gebruik van middelen. Onbekend is hoeveel Nederlanders aan een ‘stoornis in het alcoholgebruik' leiden. Mogelijk geeft te zijner tijd NEMESIS-3 duidelijkheid.

Tabel: Nederlanders met alcoholstoornissen, DSM-IV

-

NEMESIS-2 (2,26 MB)

-

Global Drug Survey 2017

Uit de Global Drug Survey 2017, een groot internationaal onderzoek naar onder meer problematisch veel drinken, blijkt dat de Nederlandse deelnemers in de Europese top drie staan.

Zo'n 3.250 Nederlanders vulden de vragenlijst in. Het betreft geen representatieve steekproef. Het ging om 41,3% vrouwen en 58,7% mannen. De gemiddelde leeftijd van de respondenten was 23,5 jaar.

Problematisch drinken hield in dit onderzoek in dat de deelnemers een totale AUDIT-score hadden die 16 punten of hoger is. Het gaat om zaken als relatief vaak spoedeisende hulp nodig hebben, niet meer herinneren wat er is gebeurd (blackout hebben) en last hebben van schuldgevoelens en spijt achteraf. Onder de Nederlandse deelnemers bleek 40,9% van de mannen en 27,9% van de vrouwen problematisch te drinken. Het betreft vooral jonge mannen.

-

Tabel: Problematisch alcoholgebruik mannen en vrouwen onder de 25 jaar en mannen en vrouwen van 25 jaar en ouder 2017 - in % N.B. Géén representatieve steekproef.

-

Global Drug Survey 2017 - Netherlands Report (13,2 MB)

-

Riskant gebruik

In november 2018 heeft het Trimbos-instituut een nieuw begrip geïntroduceerd: riskant alcoholgebruik. Riskant alcoholgebruik is - net als problematisch gebruik in de hiervoor genoemde Global Drug Survey - gekoppeld aan een bepaalde AUDIT-score, namelijk 8 punten of hoger. Het gaat niet primair om de hoeveelheid alcohol die gedronken wordt, maar men kijkt of de persoon in kwestie door zijn drinkgedrag problemen rapporteert, bijvoorbeeld verplichtingen niet na kunnen komen, spijt hebben van het alcoholgebruik of van anderen het advies krijgen om minder te drinken.

De nieuwe gegevens over riskant gebruik zijn door het Trimbos-instituut, het Centraal Bureau voor de Statistiek en het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) verzameld in 2016 als onderdeel van de Leefstijl Monitor A. Een representatieve steekproef van 10.236 volwassenen heeft deelgenomen aan het onderzoek. Eruit blijkt dat in 2016 16,8% van de drinkers (=laatste jaar gedronken) van 18 jaar en ouder een riskante alcoholgebruiker is op basis van zijn/haar AUDIT-score. Dit betreft meer mannen (24,1%) dan vrouwen (8,7%). Dit komt overeen met 1.790.000 riskante gebruikers, oftewel 13,5% van de Nederlandse bevolking van 18 jaar en ouder.

- Riskant alcoholgebruik komt het meest voor in de leeftijdscategorie 18-29 jaar en neemt vanaf 30 jaar duidelijk af met de leeftijd.
- Alcoholgebruikers met een hoog opleidingsniveau zijn vaker een riskante drinker dan degenen met een laag opleidingsniveau.
- Drinkers met een Nederlandse achtergrond zijn vaker een riskante drinker dan degenen met een (niet)-westerse migratieachtergrond.
- Zoals verwacht, drinken riskante gebruikers vergeleken met niet-riskante gebruikers vaker, zijn ze vaker dronken en drinken ze gemiddeld meer glazen alcohol per dag.
- Riskante gebruikers ervaren vergeleken met niet-riskante gebruikers beduidend vaker alcohol gerelateerde problemen, zoals geheugenverlies, agressie, vandalisme of een ongeval (27,9% versus 1,6%).
- Ook zijn riskante alcoholgebruikers vaker in contact geweest met de politie door hun alcoholgebruik, hebben zijn vaker met meer dan 2 glazen alcohol op achter het stuur gezeten en vaker medische hulp gehad vanwege alcohol gerelateerde problemen.
- Tenslotte is het verzuim in het laatste jaar vanwege alcoholgebruik of een kater onder riskante alcoholgebruikers hoger (12,7%) dan onder niet-riskante alcoholgebruikers (0,9%).

Factsheet riskant alcoholgebruik in Nederland (2,48 MB)

-

14. Alcoholgebruik zwangere vrouwen

Het percentage vrouwen dat alcohol gebruikt tijdens de zwangerschap lijkt de afgelopen decennia aanzienlijk gedaald. Toen in 2005 de Gezondheidsraad haar advies over "Risico's van alcoholgebruik bij conceptie, zwangerschap en borstvoeding" opstelde werd nog geschat dat 35% tot 50% van de vrouwen tijdens de zwangerschap alcohol gebruikte. Latere schattingen spraken van 22,4% in 2007 en 19,2% in 2010.

Begin 2016 is de factsheet ‘Alcoholgebruik tijdens zwangerschap en borstvoeding’ verschenen. Het is een uitgave van TNO, opgesteld in opdracht van het Trimbos-instituut en met financiering van het ministerie van VWS. Daarin wordt het percentage vrouwen dat in 2015 drinkt tijdens de zwangerschap geschat op 8,9%.

Tabel: Alcoholgebruik tijdens de zwangerschap (2007-2015)

-

Het Trimbos-instituut maakt sinds 2016 in de Monitor middelengebruik en zwangerschap onderscheid tussen alcohol drinken vóór de constatering van de zwangerschap en tijdens de rest van de zwangerschap. Uit hun onderzoek bleek dat in 2016 44,2% van de moeders dronk voor ze wisten zwanger te zijn en 4,7% daarna (en dan nog meestal kleine slokjes). In 2018 waren die cijfers 44,2% en 4,2%.

Tabel: Alcoholgebruik in de 4 weken vóór de constatering van de zwangerschap naar enkele demografische kenmerken, in % (2016-2018)

-

Uit eveneens in 2018 gehouden onderzoek in het kader van het tv-programma 'Hoe Nederland Bevalt' blijkt dat 44% van de vrouwen die zwanger proberen te worden helemaal niet drinkt. 56% drinkt wel. Van de zwangere vrouwen drinkt 88% niet en 12% dus wel. Veel hogere cijfers dus dan uit het onderzoek van het Trimbos-instituut naar voren komen. Helaas is geen uitgebreid onderzoeksrapport beschikbaar.

Alcoholgebruik tijdens de zwangerschap en borstvoeding (221 kB)

Factsheet Monitor zwangerschap en middelengebruik 2016 (2,38 MB)

Factsheet Monitor middelengebruik en zwangerschap 2018 (485 kB)

-

15. Alcoholgerelateerde sterfte

In januari 2020 heeft The Lancet schattingen gepubliceerd over sterfgevallen en ziektelast als gevolg van alcoholgebruik in 195 landen en gebieden. Het gaat om een herziene analyse van de data uit de Global Burden of Diseases, Injuries and Risk Factors Study uit 2017.
Het onderzoek geeft verbeterde schattingen van onder meer alcoholgerelateerde sterfgevallen in de periode 2000 tot 2016, voor beide geslachten en totaal. Onderstaande tabel bevat de gegevens uit bijlage 2 bij de studie.

WHO-Europa schatte in 2019 het aantal alcoholdoden in Nederland in 2016 nog iets hoger, namelijk op ruim 5.300.

Tabel: Schattingen alcoholgerelateerde sterfte in Nederland 2000-2016 (vrouwen, mannen, totaal) in absolute aantallen

-

Bron: Lancet 2020

Shield - National, regional and global burdens of diseases (2,83 MB)

Supplement 2 (Excel-bestand) (1,03 MB)

-

16. Alcoholaccijnzen

Bij bier bepaalt niet het alcoholpercentage het tarief, maar het extractgehalte van het bier. Het extractgehalte wordt uitgedrukt in graden Plato (°P). Hiermee wordt het gehalte van opgeloste stoffen die in het stamwort van het bier zitten bedoeld, plus het gehalte van de stoffen die na de gisting aan het bier zijn toegevoegd.
- Bij wijn waren er verschillende accijnstarieven voor mousserende wijn (als champagne en prosecco) en niet-mousserende wijn (ook wel stille wijn genoemd). Dat onderscheid is in 2017 komen te vervallen. Zowel bij mousserende als bij stille wijnen bepaalt het alcoholgehalte van de betreffende wijn de uiteindelijke accijnsafdracht. Verder is er een speciale accijns voor tussenproducten zoals port, sherry en vermout.
- Bij gedistilleerde dranken wordt de accijns geheven als een vast bedrag per hectoliter pure alcohol.
Over de accijns wordt BTW geheven en wel het hoogste tarief van 21%.

Meer informatie over alcoholaccijns is te vinden op de themapagina Nationaal beleid. Een overzicht van accijnstarieven in de EU-lidstaten is te vinden op de themapagina Europees beleid.

Zowel het Ministerie van Financiën als het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) publiceren gegevens over accijnsopbrengsten. Het Ministerie van Financiën registreert de kasontvangsten, de cijfers van het CBS betreffen de ontvangsten op transactiebasis, dat wil zeggen op het moment waarop de activiteit plaatsvindt die tot de belastingschuld leidt. Hieronder zijn de CBS cijfers opgenomen.

Accijnstarieven vanaf 2012 (63,6 kB)

Opbrengsten accijnzen 2000-2019 volgens CBS (44,5 kB)

-

-

17. Rijden onder invloed

Het aantal door de politie geregistreerde gevallen van rijden onder invloed nam tussen 2007 en 2017 opvallend af. In 2007 ging het om 61.003 geregistreerde gevallen van rijden onder invloed, in 2017 waren dat er nog maar 25.775. Maar sinds 2018 stijgt het aantal weer en zelfs heel stevig. In 2019 ging het al weer om 32.830 gevallen. Dat blijkt uit cijfers van het CBS. Vermoedelijk is de oorzaak dat het vanaf 1 juli 2017 voor de politie mogelijk is om naast de handhaving met voorlopige selectiemiddelen op alcoholgebruik in het verkeer ook met andere voorlopige selectiemiddelen, zoals de speekseltester en het onderzoek van de psychomotorische en oog- en spraakfuncties, op rijden onder invloed te controleren.

Het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat laat eens in de paar jaar onderzoek doen naar het percentage automobilisten dat in weekendnachten met alcohol op achter het stuur kruipt. Hieruit blijkt ook dat het percentage rijders met een bloedalcoholgehalte (BAG) van 0,5 promille of meer tijdens weekendnachten, de afgelopen decennia flink is afgenomen. Sinds 2002 is dat percentage gedaald van 4,0% naar 1,4%. Helaas zijn er nog geen cijfers beschikbaar voor de jaren 2018 en 2019.

Er zijn ook andere cijfers over het percentage Nederlandse automobilisten dat onder invloed rijdt. Die cijfers zijn afkomstig van verkeersinstituut Vias. Uit hun ESRA-2019 studie (E-Survey of Road users' Attitudes) onder bestuurders uit 32 landen, bleek dat 9% van de automobilisten uit Nederland aangaven de afgelopen maand gereden te hebben met een te hoge BAG-waarde. Het is niet duidelijk of dit cijfer representatief is. Bovendien gaat het om zelfrapportage.

Ook de precieze aantallen doden en gewonden door alcoholongevallen zijn niet bekend. De Stichting Wetenschappelijk Onderzoek Verkeersveiligheid (SWOV) heeft daarom het aandeel verkeersdoden als gevolg van alcohol geschat op basis van de aandelen bestuurders met een BAG boven de limiet in weekendnachten en op basis van de risicocijfers per BAG-klasse.
De uitkomst is dat in 2015 naar schatting 12%-23% van de verkeersdoden in Nederland het gevolg is van alcohol, ofwel 75-140 verkeersdoden. Het aantal ernstig gewonde verkeersslachtoffers a.g.v. alcohol in dat jaar wordt op 2.556-4.899 geschat. Zie de tabel op het einde van deze paragraaf.

Rijden onder invloed 2002-2013 (305 kB)

Rijden onder invloed in Nederland 2002-2017 (718 kB)

Houwing - Schatting van het aandeel verkeersdoden als gevolg van rijden onder invloed van alcohol (247 kB)

Houwing - Het werkelijk aandeel verkeersdoden als gevolg van alcohol (1,01 MB)

ESRA 2019 (208 kB)

-

Tabel: Door de politie geregistreerde gevallen van rijden onder invloed 2002-2019

* Cijfers vanaf 2010 afgerond. Bron: Centraal Bureau voor de Statistiek.

-

Tabel: Bestuurders met bloedalcoholgehalte van 0,5 promille of hoger gedurende weekendnachten 2002-2017 (indien beschikbaar is het cijfer van de nieuwe weging gebruikt)

-

Tabel: Schatting verkeersslachtoffers a.g.v. alcohol 1999-2015
(cijfers vooral o.b.v. studies van Houwing e.a.)

-

18. Alcoholverstrekking jongeren

Het Nederlands Instituut voor Alcoholbeleid STAP en de Universiteit van Twente hebben eind 2015 een analyse gemaakt van alle lokale en regionale onderzoeken die zij hebben uitgevoerd in 2013, 2014 en 2015. In totaal hebben deze instituten in die jaren 5.886 aankooppogingen door mysteryshoppers onder de leeftijdsgrens laten doen. Later zijn ook alle 2.118 mysteryshop-aankopen in 2017 geanalyseerd.

Uit deze analyses bleek dat de naleving van de leeftijdsgrens de laatste jaren beduidend is gestegen en in 2017 42,3% bedroeg. Maar dat nalevingscijfer van 42,3% betekent ook dat 6 op de 10 jongeren in Nederland in 2017 nog steeds probleemloos alcohol konden kopen.

Tabel: Percentage bedrijven dat de leeftijdsgrens juist naleeft per verstrekkingskanaal, 2013, 2014, 2015 en 2017

-

Het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport heeft in 2011, 2013, 2015, 2016 en 2018 landelijk mysteryshop onderzoek laten uitvoeren, waarbij jongeren van 15 jaar (2011/2013) en 17 jaar (2015/2016/2018) aankooppogingen deden.

In de onderzoeken van 2015 en 2016 werd gebruik gemaakt van een andere indeling van de bezochte categorieën alcoholverstrekkers dan in 2018. Dat laatste onderzoek was gedetailleerder. Hierdoor kunnen de nalevingscijfers van 2015 en 2016 niet een-op-een vergeleken worden met de nalevingscijfers van 2018. Om toch trends vast te kunnen stellen, werden aanvullende analyses uitgevoerd op basis van de categorie-indeling van 2015 en 2016. In onderstaande tabel zijn de resultaten opgenomen. Daaruit blijkt dat in 2015 het gemiddelde nalevingspercentage (excl. thuisbezorgkanalen) 21,5% was, in 2016 35,8% en in 2018 35,3%.

Tabel: Percentage bedrijven dat de leeftijdsgrens correct naleeft per verstrekkingskanaal, 2015, 2016 en 2018

-

Het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport heeft ook laten kijken naar de kans dat jongeren van 15 jaar alcohol kunnen kopen, vóór de leeftijdsgrensverhoging per 1 januari 2014 en erna. Doel was om te kijken of die leeftijdsgrensverhoging effect heeft gehad op de kans dat een 15-jarige alcohol kan kopen. Uit de cijfers blijkt dat het voor jongeren van 15 jaar in 2016 moeilijker was om aan alcohol te komen dan vóór 2014.

Tabel: Gemiddelde naleving bij aankooppogingen van 15-jarige mystery-shoppers 2011-2016

VWS heeft ook onderzoek laten doen naar de naleving van de leeftijdsgrenzen bij diverse takken van sport.

Tabel: Percentage sportkantines dat de leeftijdsgrens juist naleeft, per sport, 2017

-

Factsheet De naleving van de alcoholleeftijdsgrens door supermarkten, slijterijen, horecagelegenheden, cafetaria’s en sportkantines in 2013, 2014 en 2015 (578 kB)

Factheet De naleving van de alcoholleeftijdsgrens door verkopers in horecagelegenheden, supermarkten, slijterijen, cafetaria's en sportkantines in 2017 (635 kB)

Alcoholverkoop aan jongeren 2011 (666 kB)

Alcoholverkoop aan jongeren 2013 (950 kB)

Alcohol- en tabaksverkoop aan jongeren 2015 (586 kB)

Alcohol en tabaksverkoop aan jongeren 2016 (780 kB)

Landelijk onderzoek naar de naleving van de leeftijdsgrens in 2018 (2,19 MB)

Het effect van de verhoging van de leeftijdsgrens van 16 naar 18 jaar (295 kB)

Naleving leeftijdsgrens alcohol in sportkantines (327 kB)

-

19. Sancties wegens overtreding Drank- en Horecawet en verbod op openbare dronkenschap

Indien een verstrekker zich niet aan de Drank- en Horecawet houdt, kan een gemeente gebruik maken van verschillende wettelijke instrumenten. Het gaat hierbij onder meer om het opleggen van een bestuurlijke boete, het geven van een bestuurlijke waarschuwing, het intrekken of schorsen van een vergunning, het opleggen van een last onder dwangsom en het tijdelijk stilleggen van de verstrekking bij recidive (three strikes out, alleen bij niet-vergunningplichtige bedrijven). Jongeren die zich niet aan de Drank- en Horecawet houden (door alcohol aanwezig te hebben op een voor het publiek toegankelijke plaats) kunnen een boete krijgen, een Halt-straf of een waarschuwing.

In het Wetboek van Strafrecht staat in artikel 453 een verbod op het kennelijk dronken zijn op de openbare weg (inclusief parken). Artikel 426 stelt riskant gedrag in staat van dronkenschap strafbaar. Op overtreding van artikel 453 staat een boete van €95, op overtreding van artikel 426 een van €380. Het aantal boetes voor overtreding van beide wetsartikelen rond openbare dronkenschap neemt de laatste jaren af.

Tabel: Sancties opgelegd aan ondernemers wegens overtreding Drank- en Horecawet, 2013 - 2015

-

Tabel: Sancties opgelegd aan jongeren wegens overtreding artikel 45 Drank- en Horecawet, 2014 - 2018

-

Tabel: Boetes voor openbare dronkenschap, 2013-2018

-

Zicht op toezicht (872 kB)

cjib.nl.

Boetes voor openbare dronkenschap

20. Maatschappelijke en private kosten en baten

In 2013 kostte alcoholgebruik de Nederlandse samenleving netto 2,3 tot 4,2 miljard euro. Dat blijkt uit een recent herziene kosten-batenanalyse van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) en drie andere onderzoeksinstituten. Als ook de private kosten worden meegenomen in de berekening, zoals de kosten van voortijdige sterfte en verlies aan kwaliteit van leven, dan waren de nettokosten in 2013 4,2 tot 6,1 miljard.

Productiviteitsverlies en de inzet van politie en justitie zijn de grootste kostenposten. De inkomsten uit accijnzen en niet uitgekeerde pensioenen zijn grote posten aan de baten-kant.

Tabel: Maatschappelijke en private kosten en baten van alcoholgebruik in Nederland in 2013 (in euro's)

-

Maatschappelijk kosten baten analyse RIVM (herziene versie) (2,34 MB)

21. Nederland in vergelijking met andere EU-landen

N.B. Onderstaande tabellen hebben betrekking op alle lidstaten van de EU tot 1 februari 2020, dus inclusief het Verenigd Koninkrijk!

Tabel: Leeftijdsgrenzen alcoholverkoop in EU-lidstaten - januari 2018

Uit bovenstaande tabel blijkt dat alle landen in de Europese Unie alcoholleeftijdsgrenzen kennen. De meest voorkomende grens is 18 jaar, zowel voor winkelverkoop als voor horeca. Slechts 7 landen kennen een grens lager dan 18 jaar voor zwak-alcoholhoudende drank; 4 landen kennen een lagere grens dan 18 jaar voor sterke drank. De tabel geeft de leeftijdsgrenzen zoals die gelden vanaf 1 januari 2018.

Overzicht leeftijdsgrenzen alcoholverkoop in EU-lidstaten - januari 2018 (188 kB)

Status report on alcohol and health in 35 European countries 2013 (7,43 MB)

-

Tabel: Overzicht geregistreerde consumptie per hoofd 15+ in EU-lidstaten in 1970, 2000, 2014 en 2015/2016

-

Uit bovenstaande WHO-cijfers blijkt dat Griekenland, Italië en Zweden de landen zijn waar per hoofd van de bevolking van 15 jaar en ouder het minste alcohol wordt gedronken. In Estland wordt het meeste per 15+-er gedronken.
De tabel betreft het geregistreerde alcoholgebruik in liters pure alcohol.

Overzicht geregistreerde alcoholconsumptie per hoofd 15+ in EU-lidstaten (131 kB)

-

Tabel: Percentage van de bevolking in EU-lidstaten dat bingedrinkt (2016)

-

Uit bovenstaande tabel blijkt dat het percentage bingedrinkers in de verschillende EU-lidstaten sterk uiteenloopt. Het hoogste percentage 15+-ers dat bingedrinkt was in 2016 te vinden in Litouwen, het laagste in Malta. In alle landen is het percentage bingedrinkers onder 15 tot en met 19-jarigen hoger dan onder alle inwoners van 15 jaar en ouder.

In Nederland is er sprake van bingedrinken bij ruim een kwart van de bevolking van 15 jaar en ouder. Bij jongeren van 15-19 is dat 30%. Kijk je alleen naar de drinkers dan zie je dat een kleine 40% van de alcoholgebruikers bingedrinkt. Bij jongeren is dat de helft.

Tabel: Overzicht accijnstarieven in EU-lidstaten in euro's per hectoliter bier, wijn en gedistilleerd (consumptiesterkte) (meest gangbare tarief) per 1 januari 2019

-

Grafiek: Accijnstarieven in EU-lidstaten in euro's per hectoliter bier, wijn en gedistilleerd (consumptiesterkte) (meest gangbare tarief) per 1 januari 2019

-

Uit bovenstaande tabel en grafiek blijkt dat alle landen in de Europese Unie accijns heffen op gedistilleerde dranken en op bier (overigens ook op tussenproducten). Bijna de helft van de EU-landen heft ook accijns op (mousserende) wijn.

Excise duties alcoholic beverages 1 Jan 2019 (1,18 MB)

-

Tabel: Overzicht maximaal toegestane bloedalcoholgehaltes in het verkeer in EU-lidstaten (in ‰)

Uit bovenstaande tabel blijkt dat momenteel slechts zeven van de 28 EU-landen een standaard bloedalcoholgehalte van 0,2‰ of lager hebben. 19 lidstaten hebben een limiet van 0,5‰, terwijl Litouwen 0,4‰ heeft. Het Verenigd Koninkrijk heeft momenteel de hoogste limiet van 0,8‰, hoewel Schotland een ondergrens van 0,5‰ heeft vastgesteld. Veel landen stellen ook ondergrenzen vast voor professionele en/of beginnende bestuurders.

Recent nieuws

Nederlandse kinderen van 11 en 13 jaar drinken minder dan Europese leeftijdgenoten (19 mei 2020)
Daling bierverkoop in april 32% (15 mei 2020)
CBS schat aantal alcoholverkooppunten op slechts 43.200 (12 mei 2020)
Drinkende jongeren krijgen vaak alcohol van oudere vrienden (12 mei 2020)
Alcoholgebruik in sportkantine is normaal en keuze voor alcohol is gewoontegedragd (12 mei 2020)
CBS: Drankbestrijding heeft bijgedragen aan beperking beschikbaarheid en matig alcoholgebruik (11 mei 2020)
Detailhandelsverkoop van luxere drank sijgt door coronacrisis (9 mei 2020)
Alcohol- of drugsvergiftiging minderjarige jongens in West-Friesland stijgt (8 mei 2020)
AB InBev verkocht in eerste kwartaal 9% minder bier (7 mei 2020)
Zowel RIVM als Voedingscentrum komen met cijfers over drankgebruik in tijden van corona (7 mei 2020)
Den Haag heeft 38 keer ingegrepen bij horeca sinds coronacrisis (4 mei 2020)
In 2019 zijn we niet minder alcohol gaan drinken (4 mei 2020)
1 op de 5 Utrechters drinkt meer tijdens coronacrisis (24 april 2020)
Sinds de coronacrisis drinkt 14% van de Nederlanders meer alcohol (24 april 2020)
Geen jonge comazuipers meer (24 april 2020)
Smart Food Monitor: 11% Nederlanders drinkt minder alcohol (21 april 2020)
Europeaan drinkt dit jaar veel minder wijn door coronacrisis (20 april 2020)
Slijterijen profiteerden van thuisborrels met Pasen (17 april 2020)
Café-eigenaren optimistisch (14 april 2020)
Drinken we meer of minder alcohol in coronatijd? (9 april 2020)
Biervolume Heineken krimpt 2% door coronacrisis (8 april 2020)
Hoogste horecadichtheid in Zeeland (8 april 2020)
Artsen vinden het moeilijk verslaving bij collega's bespreekbaar te maken (3 april 2020)
In 2019 opvallende daling accijnsopbrengsten (2 april 2020)
Jongeren krijgen gemakkelijk alcohol in Beekdaelen (31 maart 2020)
Nu hamsterwoede drogisterij en slijterij (29 maart 2020)
Horeca loopt alleen al door niet verkochte dranken €502 miljoen mis (24 maart 2020)
Slijterijen verkopen minder door sluiting horeca (24 maart 2020)
Steeds meer bierbrouwerijen en distilleerderijen in Nederland (23 maart 2020)
Bier en wijn vliegen de winkel uit (16 maart 2020)
Vijftig procent meer overlast van alcohol en drugs in vijf jaar tijd (14 maart 2020)
OESO positief over Nederland, maar kritisch over toename sterftecijfer alcohol en drugs (12 maart 2020)
41% Nederlanders drinkt hooguit één glas alcohol per dag (11 maart 2020)
Minderjarigen krijgen op steeds minder plekken in Utrecht alcohol (9 maart 2020)
Rijden onder invloed laatste twee jaar met bijna een kwart toegenomen (8 maart 2020)
Kwart fietsende 55-plussers houdt zich niet aan alcohollimiet (5 maart 2020)
AB InBev voelt het coronavirus (4 maart 2020)
Bierconsumptiecijfers 2019 gepubliceerd (28 februari 2020)
Biertje in de kantine belangrijkste inkomstenbron voor voetbalclubs (23 februari 2020)
Helft carnavalsvierders drinkt meer dan normaal (23 februari 2020)
Veel carnavalsvierders in Brabantse ziekenhuizen vanwege alcoholmisbruik (23 februari 2020)
Kwart van de Friese jongeren binged (22 februari 2020)
Aantal jongeren dat naar Halt moet voor het eerst in jaren gestegen (20 februari 2020)
Slechte naleving leeftijdsgrens in Zaltbommel (12 februari 2020)
Heineken verkoopt meer bier, maar niet in Europa (12 februari 2020)
Verkoop alcoholvrij bier piekte in januari (11 februari 2020)
Aanbevolen alcoholbeleidsmaatregelen nog lang niet overal ingevoerd (10 februari 2020)
Overmatig alcoholgebruik bij plattelandsjongeren normaal (10 februari 2020)
Licht drinken op oudere leeftijd verhoogt de kans 90 jaar te worden (9 februari 2020)
Meerderheid vindt 0,0‰ voor automobilisten duidelijke grens (29 januari 2020)
Gooise cafébezoekers drinken veel; behoorlijk deel gebruikt drugs (24 januari 2020)
42% deelnemers IkPas rapporteert kinderen het goede voorbeeld te geven (18 januari 2020)
Na bier ook alcoholvrije wijn steeds populairder (18 januari 2020)
Nalevingsonderzoek leeftijdsgrens alcoholverkoop in Noord-Holland Noord (17 januari 2020)
Eén op de tien mannen verschijnt wel eens dronken op het werk (17 januari 2020)
Bij uitgaansgeweld bijna altijd alcohol in het spel (17 januari 2020)
Aantal horecazaken in het afgelopen jaar gestegen (16 januari 2020)
Record: 41.466 Nederlanders staan droog in januari (8 januari 2020)
Stijging aantal alcoholdoden in Verenigde Staten (7 januari 2020)
Stevige drinkers in rijkere wijken hebben minder zorguitgaven (2 januari 2020)
Aanvullende gegevens over alcoholslachtoffers op afdelingen SEH tijdens jaarwisseling (2 januari 2020)
Alcoholgerelateerde ziektelast in 2016 hoger dan eerder gedacht (1 januari 2020)
Wisselend beeld aantallen alcoholslachtoffers op afdelingen SEH (1 januari 2020)